Görünür, dünya üzərində oxşar xüsusiyyətlərə malik bu silsilə qətlləri istehsal edən dəhşətli mərkəzlər var. Elmi üsullardan istifadə edilməklə müvafiq ekspertiza aparılarsa, müəyyən edilə bilər ki, müəyyən zehni və sosial dinamikanın formalaşdırdığı mənbə bu qətlləri fabrik kimi davamlı olaraq istehsal edir.
İlk növbədə, qanunun dəmir yumruğunun qatillərin, onların köməkçilərinin, susanların, göz yumanların, qətliamla birbaşa və ya dolayısı əlaqəsi olan hər kəsin üzərinə endirilməsi vacibdir və qətldə birbaşa və ya dolayısı ilə əli olan qatillərin cəzalandırılmasını təmin etmək lazımdır. Bu cəza təcilidir. Bu, heç bir dini, siyasi və ya sosial tərəddüd etmədən digər potensial qatillərə qarşı çəkindirici olmalıdır. Dünyadakı əksər ölkələr, cəmiyyətlər qatillərin cəzalandırılmasında göstərilən tərəddüd, etinasızlıq və təşviqin ağır bədəlini yaşayırlar.
Başda aidiyyatı qurumlar olmaqla, ailə və sosial quruluşla bağlı məsələlərdə siyasət hazırlayan bütün qurumlar və təşkilatlar, bu vəhşi qırğın nümunələrini və bu davam edən silsilə qətllərin mənbəyini yaradan sosial elementləri təcili olaraq araşdırmalıdır. Hüquqşünasların, sosioloqların, psixi sağlamlıq mütəxəssislərinin, siyasətçilərin və məsələyə cəlb edilməli olan bütün maraqlı tərəflərin borcudur ki, bu silsilə qətl nümunələrini təcili olaraq səfərbər etsin, araşdırsın və qiymətləndirsin və bu ciddi sosial problemin həlli üçün hərəkətə keçsin.
Türk ailə quruluşunu və milli-mənəvi əsas dəyərlərimizi qorumaq və yaşatmaq səmimiyyətlə istəyiriksə, insanların geyim tərzi, qız və oğlanlarla necə bir araya gəlməsi, cinsi oriyentasiyası və s. kimi mövzularda daha anlayışlı davranmalıyıq. Sözügedən sosial dinamikanın zorakı, pis niyyətli, sərt və qərəzli, formalist, səthi psixi dünyası ilə hər kəsi öz dayaz və dar qavrayışlarına uyğunlaşmağa məcbur edən həyatla təəssüf ki, təməl sosial dəyərləri sürətlə itiririk.
Uşaq cinayətlərinin ən çox yayıldığı ölkələrdən biri də qardaş Türkiyədir ki, bir müddət əvvəl Diyarbəkirin Bağlar rayonunda baş verən Narin cinayəti təkcə ölkəni deyil, dünyanı sarsıtdı.
8 yaşlı Narin Güranın dəhşətli ölümü ilə bağlı məhkəmə prosesi artıq yekunlaşıb. Məhkəmə, Narin Güranın anası Yüksel Güran, qardaşı Enes Güran və əmisi Salim Güranı "uşağa qarşı qəsdən adam öldürmə" cinayətinə görə təqsirli bilərək ağırlaşdırılmış ömürlük həbs cəzasına məhkum edib.
Hadisə 8 yaşlı Narin Güranın itməsi ilə başlayıb. O, Diyarbəkirin Bağlar rayonunda evindən çıxdıqdan sonra yoxa çıxmışdı. Narin 19 gün sonra ölü vəziyyətdə tapıldı. Məhkəmə araşdırmaları zamanı müəyyən edildi ki, onun ölümü qəsdən törədilmişdir. Cinayətin araşdırılması zamanı təqdim olunan sübutlar, xüsusilə Narin Güranın cəsədində tapılan saç və tük nümunələrinin ailə üzvləri ilə uyğun gəlməsi, bu dəhşətli cinayətin yaxın ailə üzvləri tərəfindən törədildiyini təsdiqlədi.
Məhkəmə zamanı şahid ifadələri və digər sübutlar əsasında təqsirləndirilənlərin cəzalarında heç bir yüngülləşdirici hal tapılmadı. Hakimlər, bu ağır cinayəti törədənlərin ən sərt cəzaya layiq olduqlarına qərar verdilər.
Narin Güranın faciəvi ölümü Türkiyə cəmiyyətində böyük rezonansa səbəb oldu. Bu hadisə uşaqlara qarşı zorakılıq mövzusunda ciddi müzakirələrə yol açdı və cəza tədbirlərinin sərtləşdirilməsini yenidən gündəmə gətirdi.
Məhkəmənin qərarı ilə cinayətdə iştirak edən şəxslər ədalət qarşısında cavab verdilər və ağırlaşdırılmış ömürlük həbs cəzasına məhkum edildilər. Bu, həm də uşaqların hüquqlarının qorunmasının vacibliyini bir daha vurğuladı və gələcəkdə bu cür hadisələrin qarşısını almaq üçün daha ciddi tədbirlər görülməsinin əhəmiyyətini ortaya qoydu.
Narinin qətli ölkəmizdə baş verən və uzun müddətdir məhkəməsi davam edən Nərmin cinayətinə olduqca bənzədilir. Bəs bu ölümlər bizə, cəmiyyətə, dövlətə nə deyir?
Uşaqlara qarşı törədilən bu cür cinayətlər və onların cəmiyyətdə yayılması dövlətin zorakılığın qarşısının alınmasında məsuliyyəti, təhlükəsizliyi və uşaq hüquqları, sosial xidmətlərin səmərəliliyi, cəmiyyətin mənəvi strukturu və sosial-iqtisadi səviyyəsi kimi bir sıra təhlillər tələb edir.
Sosial məsələlər üzrə ekspert Ülkər Məmmədli bildirir ki, dövlətin profilaktik məsuliyyətindən, uşaq hüquqlarından və dövlət xidməti kimi sosial xidmətlərin səmərəliliyindən danışmaq lazımdır:
" Uşaqların müdafiəsi bugünkü müasir dövlətlərin ən fundamental öhdəliklərindən biridir və uşaq hüquqları məsələsi XX əsrin sonlarından etibarən beynəlxalq səviyyədə tanınmış insan hüquqları məsələsinə çevrilmişdir. 1989-cu il BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyası dövlətlərin uşaqları fiziki, əqli və cinsi zorakılıqdan qorumaq vəzifəsini açıq şəkildə təsbit edir. Bu konvensiya uşaqları zorakılıqdan, istismardan və pis rəftardan qorumaq üçün sosial xidmətləri gücləndirmək və laqeydlik və ya sui-istifadə hallarının qarşısını almaq üçün dövlətin vəzifələrini əhatə edir. Dövlətin uşaqları qorumaq öhdəliyinə zorakılığın qarşısını almaq üçün tədbirlər görmək daxildir. Uşaq qətli hallarında effektiv sosial xidmətlərin göstərilməsi, risk altında olan uşaqların müəyyən edilməsi və ailələrə dəstək kimi tədbirlər mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bununla belə, bir çox hökumətlər xüsusilə aşağı büdcələr və ya qeyri-adekvat infrastruktur səbəbindən bu xidmətləri təmin etməkdə çətinlik çəkirlər. Effektiv uşaq müdafiəsi siyasətinə dövlətin hüquqi tənzimləmələri, sosial xidmət imkanları və cəmiyyətin təhsil səviyyəsi daxildir.
Qeyd etdiyiniz Narin cinayətinin baş verdiyi qardaş Türkiyədə də buna bənzər çatışmazlıqlar çoxdur. Bundan əlavə, Türkiyə beynəlxalq uşaq hüquqları çərçivəsində mühüm saziş olan Uşaq Hüquqlarının və Rifahının Müdafiəsi üzrə Afrika Xartiyasının tərəfi deyil. Bundan əlavə, o, uşaq hüquqları ilə bağlı bəzi digər beynəlxalq sənədlərin tərəfi olmaq prosesini hələ başa çatdırmayıb. Xülasə, Türkiyənin bəzi beynəlxalq uşaq və insan hüquqları konvensiyalarında qeyd-şərtlər qoyması və ya iştirak etməməsi onun bu sahələrdə tam riayət etməsinə maneə yaradır.
Bu, cəmiyyət zorakılığı, şəxsiyyətlərarası zorakılıq, məişət zorakılığı və uşaqlara qarşı zorakılıq kimi müxtəlif formalarda baş verir. Uşaq qətllərinin bir çox səbəbi olsa da, bu cür zorakılıq hadisələrini artıran sosial-iqtisadi faktorlar məlumdur. Yoxsulluq, sosial təcrid və işsizlik kimi sosial-iqtisadi vəziyyətlər fərdlər arasında stress səviyyəsini artırır və sosial əlaqələri zəiflədir, zorakılıq riskini artırır. Cəmiyyətdəki bərabərsizliklər və ümidsizlik hissi də sosial-iqtisadi təzyiqlərlə bağlı zorakılığa səbəb olur.
Politologiya ədəbiyyatında cinayətin sosial və siyasi strukturdan asılı olmayaraq nəzərdən keçirilə bilməyəcəyi bildirilir. Cinayət mühakiməsi sistemi dövlətin legitimliyinin və cəmiyyətə inamın təmin edilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Uşaq qətli kimi ağır cinayətlərdə cəmiyyət ədalətin təmin olunmasını tələb edir; Bu, qanunun çəkindirici təsirinin artırılmasını və cinayət mühakiməsi sisteminin səmərəli fəaliyyətini zəruri edir.
Cinayət mühakiməsi sistemində uşaqlara qarşı cinayətlərin ağır cəzalarla qarşılanması dövlətin uşaqları qorumaq iradəsini nümayiş etdirir. David Qarlandın özünün "nəzarət mədəniyyəti" konsepsiyasında qeyd etdiyi kimi, müasir cəmiyyətlərdə cinayət ədaləti sosial normaları gücləndirən və cinayətin cəmiyyətə təsirini azaldan strukturdur. Lakin cinayət mühakiməsi sistemi nə qədər effektiv olsa da, uşaq qətli kimi cinayətlərin qarşısının alınması təkbaşına kifayət etmir. Sosial xidmətlərin gücləndirilməsi, erkən müdaxilə proqramları və ailəyə dəstək proqramları bu cür cinayətlərin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.
Nəticədə, politologiya çərçivəsində uşaq qətlləri dövlətin uşaqların müdafiəsi, sosial bərabərsizliyin qarşısının alınması, ədliyyə sisteminin və sosial xidmətlərin gücləndirilməsi üzrə məsuliyyəti baxımından təhlil edilir. Uşaq qətllərinin qarşısının alınması üçün effektiv siyasətlərə dövlətin sosial xidmətlərin təkmilləşdirilməsi, yoxsulluqla mübarizə və məişət zorakılığının qarşısının alınması öhdəliyi daxildir. Bu mövzuda aparılan araşdırmalar göstərir ki, uşaqları qorumaq üçün ədliyyə sisteminin sərtliyi deyil, sosial və iqtisadi struktur gücləndirilməlidir".
Röyalə Xəyal
