Bakı. Trend:
Bakıda keçirilən COP29 çərçivəsində iqlim sammitində iddialıqərar qəbul edildi: inkişaf etmiş ölkələr inkişaf etməkdə olandövlətlərə iqlim dəyişikliyinin nəticələrinə qarşı mübarizə üçünhər il 300 milyard dollar vəsait ayırmağı öhdəlik götürdülər. Lakinbu öhdəliyin həyata keçirilməsi Avropada iqtisadi böhranıdərinləşdirə bilər, xüsusilə də yeni seçilmiş prezident DonaldTrampın ABŞ siyasətindəki dəyişiklikləri fonunda artanqeyri-müəyyənlik şəraitində.
İqlim ambisiyaları ilə geosiyasi çağırışlararasında
İqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə özünü lider elan edənAvropa İttifaqı mürəkkəb bir seçim qarşısındadır. Dərinləşən enerjiböhranı və artan geosiyasi gərginlik uzunmüddətli iqlim hədəflərinəyenidən baxmağa məcbur edir. Eyni zamanda, həm daxili, həm dəxarici təzyiqlər bu prosesi çətinləşdirir.
Avropa 2015-ci il Paris Sazişinə sadiqliyini nümayiş etdirməkdədavam edir. Bu saziş əsrin ortalarına qədər karbon neytrallığınanail olmağı nəzərdə tutur. Lakin siyasi reallıqlar bu məqsədlərəçatmağı çətinləşdirir. Donald Trampın ABŞ-ın siyasi arenasınaqayıdışı qlobal iqlim razılaşmasını pozmaq təhlükəsi yaradır. Onunəvvəlki prezidentliyi dövründə Amerika Paris Sazişindən çıxmışdı vəTrampın yenidən seçilməsi beynəlxalq iqlim əməkdaşlığını zəiflədəbilər. Bu isə Avropa üçün əlavə risklər deməkdir, çünki ABŞ-ınqlobal öhdəliklərdən uzaqlaşması dünya iqlim siyasətindəsabitsizlik yarada bilər.
Maliyyə yükü: imkanların sərhədində balans
COP29 konfransında qəbul edilən qərarlar 2035-ci ilə qədər iqlimmaliyyələşdirilməsinin illik 300 milyard dollara çatdırılmasınınəzərdə tutur. Bu məbləğlər əvvəlki öhdəlikləri üstələyir və Avropabüdcəsinin yenidən bölüşdürülməsi imkanlarını sual altına qoyur.Artıq Aİ Ukraynaya böyük maliyyə dəstəyi ayırdığı bir şəraitdəiqlim təşəbbüslərini maliyyələşdirmək ciddi problemə çevrilib.
Bundan əlavə, Avropanın şərqində hərbi münaqişənin gərginləşməsidə təzyiqi artırır. Kiyevin Amerika ballistik raketlərindənistifadə etməsi gərginliyi artıraraq hərbi xərclərin yüksəlməsinəvə Ukraynaya qarşı öhdəliklərin daha da sərtləşdirilməsinə səbəbolub. Nəticədə, Aİ dayanıqlı enerji keçidini dəstəkləmək və yamüharibə şəraitində yardımı artırmaq dilemması ilə üzləşir.
Kompromis, yoxsa kursun dəyişməsi?
Böhran Avropanın enerji resurslarının idxalından asılılığınıdaha da dərinləşdirir. Yenilənə bilən enerji mənbələrinə keçidisürətləndirmək cəhdlərinə baxmayaraq, mövcud infrastruktur vəgeosiyasi şərait karbohidrogenlərdən sürətlə imtina etməyə maneolur. Alternativlər – məsələn, LNG tədarükünün artırılması və yakömür enerjisindən istifadə – iqlim məqsədlərinə ziddir və Aİ-yəüzv ölkələr arasında daxili ziddiyyətlərə səbəb olur.
Avropa İttifaqı iqlim ambisiyaları ilə iqtisadi reallıqlararasında incə balans tapmaq üçün çətin seçimlərlə üz-üzədir. Bubalans həm Avropanın öz gələcəyini, həm də qlobal iqlim siyasətininistiqamətini müəyyən edə bilər.
Avropanı nə gözləyir?
Avropa qarşısında iqlim ambisiyalarını geosiyasi reallıqlarlabirləşdirə biləcək balanslaşdırılmış strategiya hazırlamaq vəzifəsidayanır. Bunun üçün aşağıdakılar tələb oluna bilər:
İqlim maliyyələşdirilməsində islahatlar –vəsaitlərin daha çevik şəkildə bölüşdürülməsi mexanizmlərininyaradılması.
- Enerji müstəqilliyinin gücləndirilməsi – bərpaolunan enerji mənbələri (BEM) üçün infrastrukturun tikintisininsürətləndirilməsi və enerji mənbələrinin diversifikasiyası.
- Beynəlxalq tərəfdaşlarla dialoq – ABŞ-lakompromislər axtarmaq və Çin, Hindistan kimi digər böyükoyunçularla əməkdaşlığı gücləndirmək.
Dəyişkən dünya şəraitində Avropa uzunmüddətli hədəfləri iləqısamüddətli çağırışlar arasında balans tapmağa çalışmalı olacaqki, qlobal gündəlikdə liderliyini qoruya bilsin.
Davamlı inkişaf siyasətinin çağırışları
Avropa İttifaqının davamlı inkişaf siyasəti həm Aİ daxilində,həm də beynəlxalq səhnədə ciddi problemlərlə üzləşir. CənubiAmerikadan kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalına qarşıfermerlərin etirazları daxili ziddiyyətləri daha da dərinləşdirərəkbölgədə sosial-siyasi qeyri-sabitliyi artırır.
İqtisadi təzyiq və sosial gərginlik
Avropalı fermerlər Aİ-nin sərt ekoloji standartlarına uyğungəlməyən Cənubi Amerika məhsullarının daxili bazarı doldurmasındannarazıdırlar. Bu, yerli məhsulların rəqabət qabiliyyətini itirərəkAvropanın kənd təsərrüfatı sektorunun çöküşü ilə nəticələnə bilər.Avropa fermerləri artıq yüksək ekoloji standartlara və karbonizinin azaldılması tələblərinə görə yüksək xərclərləüzləşirlər.
Mövcud uyğunsuzluq təkcə Aİ rəhbərliyinə olan etimadı zəiflədir,həm də sağçı radikal partiyaların populyarlığını artırır. Bupartiyalar iqtisadi çətinliklərdən və sosial narazılıqdan istifadəedərək ekoloji siyasəti tənqid edir, vergilərin artırılmasına qarşıçıxır və cəmiyyətdə bölünmələri dərinləşdirir.
Donald Trampın qayıdışı və beynəlxalqtəsirlər
Donald Trampın yenidən prezident seçilməsi əlavə qeyri-sabitlikamili ola bilər. O, Avropada avroskeptik və sağçı radikalhərəkatları dəstəkləməklə tanınır. Trampın təsiri bu qüvvələringüclənməsinə səbəb olaraq ənənəvi partiyaların zəifləməsinə gətiribçıxara bilər.
Bu xüsusilə Aİ-nin ekoloji məqsədləri ilə iqtisadi reallıqlararasındakı ziddiyyətdə özünü göstərir. Avropanın sağçı radikalhərəkatları Trampın arqumentlərindən istifadə edərək "yaşıl kursu"milli iqtisadiyyat və suverenlik üçün təhdid kimi təqdim edir.ABŞ-dan gələn bu dəstək Aİ-nin ekoloji hədəflərə nail olmaq üçünsəylərini çətinləşdirərək İttifaqda parçalanmanı gücləndirəbilər.
Davamlı inkişaf üçün nəticələr
Sağçı radikal partiyaların populyarlığının artması və onlarınekoloji siyasətə qarşı çıxışı Aİ-nin davamlı inkişaf üzrəuzunmüddətli hədəflərini təxribata məruz qoyur. Avropa Komissiyasıçətin bir seçimlə üzləşir: sərt ekoloji siyasəti davam etdirərəksosial etimadı itirmək, ya da iqtisadi maraqlar naminə onuyumşaldaraq iqlim böhranına qarşı mübarizədə geri addım atmaq.
Beləliklə, fermerlərin etirazları kimi daxili siyasi faktorlarvə ABŞ-da siyasi iqlimin dəyişməsi ilə bağlı xarici çağırışlarAİ-nin iqtisadi, ekoloji və sosial prioritetlər arasında balanssaxlamaq qabiliyyətinə dərin təsir göstərir.
Gələcəyə baxış
Avropa İttifaqı 2050-ci ilə qədər karbon neytrallığına nailolmağı qarşısına məqsəd qoyub. Lakin bu iddialı plan həm geosiyasi,həm də iqtisadi reallıqlarla şərtlənən çoxsaylı maneələrlə üzləşir.Avropa üçün əsas vəzifə bu maneələri aradan qaldıraraq davamlıinkişaf sahəsində qlobal liderliyini qorumaq olacaq.
Enerji sabitliyinin itirilməsi
Rus qazından imtina və sanksiyalar müharibəsindən sonra Avropaİttifaqı alternativ enerji mənbələri axtarmağa məcbur oldu. Əsashəll yolu sıxılmış təbii qazın (STQ) tədarükünün artırılması oldu,lakin bu strategiyanın məhdudiyyətləri var. STQ istehsalçıları iləmüqavilələr adətən qısamüddətli olur və bu, uzunmüddətli enerjisabitliyini təmin etmir. Eyni zamanda, bazar reallıqlarıinfrastruktura böyük sərmayələrin kompensasiyası üçün 25-30 illikmüqavilələr bağlanmasını tələb edir. Lakin belə öhdəliklərAvropanın iqlim məqsədləri ilə ziddiyyət təşkil edə bilər, çünkikarbohidrogenlərdən uzunmüddətli asılılıq bərpa olunan enerjisektorunun inkişafını ləngidir.
Aİ çətin seçim qarşısındadır: bazarın tələblərinə uyğunlaşmaq,yoxsa enerji resurslarının çatışmazlığı riski ilə üzləşmək. İkincivariant region ölkələrinə iqtisadi təzyiqləri artıra bilər.
İqlim fəlakətləri - yeni problem
Daşqınlar, quraqlıqlar və ekstremal temperatur kimi iqlimfəlakətlərinin artması Aİ büdcəsinə əlavə yük gətirir. Davamlıinfrastrukturun və aşağı karbonlu texnologiyaların inkişafınainvestisiyalar təhlükəsizliyi təmin etmək və vətəndaşların rifahınıqorumaq üçün zəruridir. Lakin bu layihələr böyük maliyyə vəsaitləritələb edir və həmişə effektiv şəkildə maliyyələşdirilə bilmir.
Xüsusilə ekoloji təmiz texnologiyaların əlçatanlığı problemikəskindir. Çindən günəş panelləri, akkumulyatorlar və digər ekolojiməhsulların idxalına gömrük rüsumlarının artırılması bərpa olunanenerji mənbələrinə keçidi çətinləşdirir. Bu sektorda ticarətmünaqişələri təzyiqi daha da artıraraq Avropanı daxili və yaalternativ texnoloji həllər axtarmağa məcbur edir.
Avropanın enerji çağırışlarını aradan qaldırmayolları
Avropa İttifaqının enerji və iqlim siyasəti sahəsindəqarşılaşdığı müasir çağırışlar strateji yanaşma və sistemli həllərtələb edir. Cari reallıqlara uyğunlaşmaq və davamlı inkişafı təminetmək üçün Aİ aşağıdakı istiqamətlərə fokuslanmalıdır:
1. Enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi
Enerji təhlükəsizliyinin əsas elementi enerji tədarükçülərininvə mənbələrinin müxtəlifliyidir. Sıxılmış təbii qazın (STQ)tədarükünün artırılması ənənəvi tədarükçülərdən asılılığı azaltmağaimkan verəcək. Lakin bu kifayət etmir: Avropa günəş, külək vəhidrogen kimi bərpa olunan enerji sahələrində öz gücünü inkişafetdirməyi sürətləndirməlidir.
2. İqlim təşəbbüslərinin maliyyələşdirilməsininartırılması
Avropa Yaşıl Kursu böyük investisiyaların artırılmasını tələbedir. Tədqiqatlara, "təmiz" texnologiyaların inkişafına vəinfrastrukturun modernləşdirilməsinə əlavə resursların cəlbedilməsi Aİ-yə karbon izini azaltmaq məqsədlərinə çatmağa köməkedəcək. Özəl kapitalın cəlb edilməsi və qrant proqramlarınıngenişləndirilməsi bu strategiyanın mühüm hissəsi olacaq.
3. Xarici tədarükdən asılılığın azaldılması
Günəş panelləri, akkumulyatorlar və digər əsas texnologiyalarınyerli istehsalının inkişafı qlobal ticarət və geosiyasi risklərqarşısında həssaslığı azaltmaq üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.Avropa daxilində davamlı tədarük zəncirinin yaradılması enerjimüstəqilliyinə doğru mühüm addım olacaq.
4. Enerji şəbəkələrinin modernləşdirilməsi
Bərpa olunan enerji mənbələrinin inteqrasiyası mövcud enerjiinfrastrukturunda əhəmiyyətli dəyişikliklər tələb edir. Elektrikşəbəkələrinin yenilənməsi, "ağıllı" texnologiyaların tətbiqi vəonların yüklərə davamlılığının artırılması etibarlı enerjitəminatını təmin etmək üçün prioritet olmalıdır.
2050-ci ilə qədər "sıfır emissiya" məqsədinə nail olmaq Avropaİttifaqının əsas hədəfi olaraq qalır. Lakin bu vəzifənin yerinəyetirilməsi həm daxili maneələrin – resursların yenidənbölüşdürülməsi və enerji sektorunun islahatı, həm də xariciproblemlərin – geosiyasi çağırışların öhdəsindən gəlməyi tələbedir.
Aİ-nin seçilmiş strategiyasını nə dərəcədə uğurla həyatakeçirəcəyi təkcə iqlim təşəbbüslərinin uğurunu deyil, həm dəregionun enerji təhlükəsizliyini müəyyən edəcək. Avropa seçimqarşısındadır və vaxtında, qətiyyətlə hərəkət etmək bacarığı qlobalenerji keçidi şəraitində onun dünyadakı yerinimüəyyənləşdirəcək.
Avropa İttifaqı iqlim ambisiyaları ilə iqtisadi dayanıqlılıqarasında incə balans tapmaq zərurəti ilə üz-üzədir. Əsasprioritetlər aşağıdakılardır:
1. ABŞ-la danışıqlar
Donald Tramp administrasiyası ilə əməkdaşlıq strategiyasıhazırlanmalıdır ki, qlobal iqlim təşəbbüslərinin pozulması riskiminimuma endirilsin. Avropa, Trampın iqlim siyasətinə skeptikyanaşmasına baxmayaraq, əməkdaşlıq nöqtələri tapmağaçalışmalıdır.
2. Enerji resurslarının idxalından asılılığınazaldılması
Avropa ölkələri daxili bərpa olunan enerji sektorunun inkişafınısürətləndirməlidirlər. Bu, xarici amillərə qarşı həssaslığıazaltmaq və enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün əsasaddımlardan biridir. Günəş, külək və hidrogen enerjisi üzrə millilayihələrin genişləndirilməsi bu istiqamətdə vacibdir.
3. İqlim siyasətinin adaptasiyası
Maliyyə öhdəliklərinə yenidən baxılması zəruridir ki, davamlıinkişaf məqsədlərinin həyata keçirilməsi daxili iqtisadiyyata zərərvermədən mümkün olsun. Aİ, maliyyə axınlarını daha effektiv şəkildəidarə etmək üçün çevik mexanizmlər yaratmalıdır.
4. Sosial gərginliyin azaldılması
Fermerlər və kiçik biznes üçün dəstək proqramlarınınhazırlanması etiraz əhval-ruhiyyəsini minimallaşdırmağa və radikalsiyasi qüvvələrin populyarlığının artmasının qarşısını almağa köməkedəcək. Bu cür təşəbbüslər cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasındaharmoniya yaratmaq üçün vacibdir.
5. Strateji qərarların uzunmüddətlitəsirləri
Avropa mürəkkəb bir vəziyyətdədir və qəbul ediləcək istənilənstrateji qərar uzunmüddətli nəticələr doğura bilər. Qlobalqeyri-müəyyənlik şəraitində Bakıda keçirilmiş iqlim sammiti təkcəambisiyaların nümayişi deyil, həm də ekoloji prioritetləri iqtisadireallıqlarla birləşdirən daha praqmatik yanaşma çağırışı oldu.
Avropa üçün bu vəziyyətdən çıxış yolu dayanıqlı və balanslıyanaşma tələb edir. Qlobal səviyyədə liderliyini qoruyub saxlamaqüçün Avropa İttifaqı həm daxili, həm də xarici problemləri həlledərək iqlim və iqtisadiyyat arasında uyğunluğu təminetməlidir.
