Sovet hərbi pilotu Yuri Qaqarin kosmosa səyahət edən ilk insan olub. Ancaq ilk canlı məxluq deyil. Onun uçuşundan çox əvvəl ABŞ və SSRİ kosmosa müxtəlif heyvanların göndərilməsi ilə bağlı çoxlu təcrübələr aparmışdılar.
Ölkə.az Baku.ws-ə istinadən xəbər verir ki, məşhur kosmos iti Laykanın faciəli taleyini "Forbes" jurnalında Rutgers Universitetinin amerikalı təkamülçü bioloqu Skott Travers təsvir edib.
1940-cı illərin ikinci yarısında və 1950-ci illərdə meyvə milçəkləri, meymunlar və itlər kosmosa göndəriliblər. Lakin Laykanın 1957-ci il noyabrın 3-də uçuşu onlardan onunla fərqlənir ki, canlı məxluq ilk dəfə Yerə yaxın sabit orbitə çıxıb və sadəcə olaraq 100 km hündürlüyü (kosmosun başladığı rəsmi sərhədi) keçməyib. Sovet kosmik gəmisi Sputnik 2-nin göyərtəsindəki bu səyahət kosmosun tədqiqi səylərində dönüş nöqtəsi olub.
Kosmosa uçuşdan əvvəl Layka haqqında nə məlumdur?
Skott Travers qeyd edib k, astronavt olmamışdan əvvəl Layka Moskva küçələrində yaşayırdı. O, Sovet kosmik proqramına cəlb edilmiş çoxlu sahibsiz itlərdən sadəcə biri oub. O dövrün sovet alimləri hesab edirdilər ki, evsiz heyvanlar ağır yaşayış şəraitinə öyrəşiblər və buna görə də kosmosun ekstremal şəraitinə daha uyğun görünürlər.
Bununla belə, Layka digər potensial namizədlərlə birlikdə qeyri-adi səyahətə hazırlanmaq üçün ciddi təlim keçib.
"Təlim, bugünkü standartlara görə, qeyri-insani və yorucu idi. Sahibsiz itlərdən hər biri bir qəfəsdə saxlanılırdı. Bu qəfəslər tədricən Sputnik 2 kosmik gəmisinin dar şəraitinə uyğunlaşdırmaq üçün getdikcə daha kiçik qəfəslərlə əvəz olunurdu. Belə vəziyyət çox vaxt davam edirdi. Təqribən 20 günə qədər, bu, şübhəsiz ki, böyük psixoloji gərginlik və fiziki narahatlıqla nəticələndi", - deyə Travers yazır.
Həbsdən əlavə, itlər kosmik gəmiyə, onun yükünə və "sərnişinlərinə" təsir edən güclü cazibə qüvvələrini simulyasiya etmək üçün sentrifuqalara yerləşdirildi. Hazırlıq, həmçinin havaya qalxan kosmik gəminin səslərini təkrarlamaq üçün yaradılan qulaqbatırıcı səs-küylə əhatə olunmağı da özündə cəmləyirdi.
Uçuşdan əvvəl çətin hazırlıq şərtlərinə baxmayaraq, Layka proqram üzərində işləyən alim və texniki işçilər qrupunun sevimlisinə çevrildi. İt "sakit və cazibədar", utancaq, sakit bir davranışla təsvir edilirdi. Travers yazır: "Ancaq eyni zamanda, bu peşəkarlar onu gözləyən aqibətdən də xəbərdar idilər".
Qəribədir ki, Laykanı belə qaranlıq bir missiya üçün mükəmməl namizəd edən çox gözəl keyfiyyətləri var idi. Onun sakit xasiyyəti, yəqin ki, bir çox "həmkarlarından" daha yaxşı məşq çətinliyinə tab gətirməyə imkan verib.
Laykanın Sputnik-2 kosmik gəmisində uçuşu
31 oktyabr 1957-ci ildə Layka aparat kapsuluna yerləşdirildi. O diqqətlə tədqiq edildi və səyahət zamanı ürəyinin döyüntüsünü və nəfəsini izləmək üçün bədəninin müxtəlif hissələrinə sensorlar qoydu. Noyabrın 3-də, nəhayət, onun kapsulunda olan lyuk bağlandı.
Laykanın uçuşu Yer orbitinə ilk süni peyk olan məşhur Sputnik 1 kosmik gəmisinin buraxılmasından cəmi bir ay sonra baş tutub. Laykanın missiyası kosmos səyahətinin canlı orqanizmlərə təsirini öyrənmək idi.
Bununla belə, kosmik gəmi çox qısa müddətdə tələsik quruldu: cəmi dörd həftə. Bu, Sovet İttifaqının özünün kosmik proqramı olan ABŞ-dən yan keçmək istəyinin nəticəsi idi.
Bir canlının orbitdən təhlükəsiz qayıtması üçün texnologiya hələ mövcud deyildi. Beləliklə, Layka o kapsula qoyulduğu andan məhkum edildi. İt cəmi bir həftəlik yemək və hava ilə təmin olunub.
Uçuş uğurlu oldu və Layka həqiqətən də orbitə çıxdı. Sovet hökuməti daha sonra Laykanın bir neçə gün kosmosda yaşadığını iddia etdi. Lakin 2002-ci ildə İkinci Dünya Kosmos Konqresində həqiqət üzə çıxdı - Layka buraxılışdan bir neçə saat sonra ölübmüş.
Kosmik gəminin həddindən artıq istiləşməsi səbəbindən o, Sputnik 2-nin Yer ətrafında dördüncü orbiti zamanı hipertermiyadan öldü. Kosmik gəminin istilik idarəetmə sistemi sıradan çıxdı və bu, kapsulun içərisindəki temperaturun ölümcül səviyyəyə qalxmasına səbəb oldu.
Laykanın uçuşu zamanı sovet alimləri tərəfindən toplanan məlumatlar, eləcə də sonradan həyata keçirilən digər oxşar missiyalar nəhayət, 1961-ci ilin aprelində Yuri Qaqarinin tarixi uçuşunu hazırlamağa və həyata keçirməyə imkan verdi.
