Qısa və uzunmüddətli riskləri təhlil edən Dünya İqtisadi Forumunun Qlobal Risklər Hesabatına əsasən, silahlı münaqişələr və dezinformasiyalar 2025-ci il və növbəti iki il üçün ən böyük risklər hesab olunur. Silahlı münaqişələr bu il dünyada ən böyük risk olaraq görülsə də, ekstremal hava hadisələri ən mühüm uzunmüddətli təhlükə kimi önə çıxır.
Dünya İqtisadi Forumunun (WEF) hər il Davosda keçirilən İllik Toplantıları öncəsi hazırladığı Qlobal Risklər Hesabatı dərc olunub.
Hesabat 2024-cü ilin sentyabr-oktyabr ayları arasında aparılan sorğunun nəticələrini əhatə edib və bu sorğuda dünyanın hər yerindən 900 eksperti, siyasətçi və sənaye liderləri uzun və qısamüddətli qlobal riskləri təhlil edib.
Hesabat artan geosiyasi, ekoloji, sosial və texnoloji problemlərin sabitliyi və inkişafı təhdid etdiyi getdikcə parçalanmış qlobal mənzərəni təsvir edib. Bu ilki sorğunun nəticələrində iqtisadi risklər daha az nəzərə çarpsa da, sosial və geosiyasi gərginliklə bağlı narahatlıq mənbəyi olmaqda davam edir.
Sorğuda iştirak edənlər dünyanın uzunmüddətli perspektivi ilə bağlı qısamüddətli perspektivdən daha pessimist mənzərə yaradıblar. Respondentlərin demək olar ki, üçdə ikisi 2035-ci ilə qədər, xüsusən də artan ekoloji, texnoloji və sosial problemlər səbəbindən daha təlatümlü və fırtınalı qlobal mənzərəni proqnozlaşdırıb.
Hesabata görə, respondentlərin 23 faizi dövlətlərarası silahlı münaqişələrin bu il ən böyük risk olduğunu düşünür, ekstremal təbii fəlakətlər isə 10 risk arasında ikinci yerdə olub.
Bunları geoiqtisadi münaqişə, dezinformasiya və dezinformasiya, sosial qütbləşmə, iqtisadi tənəzzül, planetdə kritik dəyişikliklər, iqtisadi imkanların olmaması və ya işsizliklər, insan hüquqlarının və vətəndaş azadlıqlarının aşınması və bərabərsizlik izləyib.
Növbəti iki il ərzində risklər baxımından dezinformasiya ardıcıl ikinci il üçün əsas risk olaraq qalıb. Bu, dezinformasiyanın milli və beynəlxalq bölünmələri gücləndirərək sosial birliyə və idarəetməyə yaratdığı təhlükələri vurğulayıb.
Ekstremal təbii fəlakətlər, sosial qütbləşmə, kibercasusluq və müharibə də növbəti iki il üçün ilk 10 risk sırasına daxildir.
Respondentlərin yarıdan çoxu hesab edib ki, beynəlxalq əməkdaşlığın parçalanmasını əks etdirən növbəti iki il ərzində dünyada qeyri-sabitlik gözləyir.
Növbəti 10 il üçün 10 ən böyük uzunmüddətli risklər arasında ekoloji risklər birinci yerdədir.
Bunun ardınca biomüxtəlifliyin itirilməsi və ekosistemin dağılması, yer kürəsində kritik dəyişikliklər, təbii ehtiyatların tükənməsi, dezinformasiya, süni intellekt texnologiyalarının mənfi nəticələri, bərabərsizlik, sosial qütbləşmə, kibercinayətkarlıq və ekoloji çirklənmə gəlir.
Hesabata görə, uzunmüddətli proqnozlar qlobal əməkdaşlıq mexanizmlərinin artan təzyiqlə üzləşdiyini göstərir. İştirakçıların 64 faizi dünyanın orta və böyük gücləri arasında rəqabətlə müşahidə olunan parçalanmış qlobal nizamı proqnozlaşdırsalar da, çoxtərəflilik baxımından ciddi çətinliklərin olacağını düşünürlər.
Qısa və uzunmüddətli perspektivdə qeyri-bərabərlik və sosial qütbləşmə kimi risklər ön plana çıxsa da, qeyri-qanuni iqtisadi fəaliyyətlər, artan borc yükləri və strateji resursların müəyyən bölgələrdə cəmləşməsi ilə bağlı artan narahatlıqlar qlobal iqtisadiyyatda sabitliyi poza biləcək zəifliklər kimi qiymətləndirilir.
Bu kontekstdə hesabat qeyri-sabitliyin qarşısını almaq, etimadı bərpa etmək və hamı üçün davamlı və əhatəli gələcəyi təmin etmək üçün ölkələri dialoqa üstünlük verməyə, beynəlxalq əlaqələri gücləndirməyə və əməkdaşlığı təşviq etməyə çağırır.
WEF-in baş direktoru Mirek Duşek hesabatın nəticələrini şərh edərək deyib: “Artan geosiyasi gərginlik, qlobal etimadın pisləşməsi və iqlim böhranı qlobal sistemi heç vaxt olmadığı qədər gərginləşdirir. Ölkələr arasında parçalanma və risklərin artması ilə yadda qalan dünyada liderlər əməkdaşlığı və möhkəmliyi gücləndirməsələr, artan qeyri-sabitliklə üzləşəcəyik. Sadalanılan risklər heç vaxt bu qədər yüksək olmamışdı”.
