Los Anceles və ətrafdakı əraziləri məhv edən dəhşətli qış yanğınları ekstremal quraqlıq və son dərəcə yaş şəraitlər arasındakı sürətli dəyişikliklərin birbaşa nəticəsidir. Bu sürətli keçidlər alimlərin "hidroiqlim qamçısı" adlandırdığı bir fenomenin artmaqda olduğunu göstərir.
Ölkə.az Qaynarinfo-ya istinadən xəbər verir ki, 200-dən çox elmi məqalənin təhlilinə əsaslanan araşdırma atmosferin daha çox nəm saxlama qabiliyyəti qazandığı üçün bu fenomenin daha tez-tez baş verdiyini ortaya qoyur. İqlim 3 dərəcə istiləşməyə doğru irəlilədikcə, bu növ sel və yanğınlarla nəticələnən dalğalanmaların tezliyinin iki dəfə artması gözlənilir.
Fəlakətdən əvvəl xəbərdarlıq edən tədqiqat
Kaliforniya Universitetindən iqlimşünas Daniel Sveyn bu yaxınlarda yayımlanan bir araşdırmada Kaliforniyadakı yaş və quru şərait arasındakı anormal keçid nümunəsinin "hidroiqlim qamçısı"nın konkret nəticələrini göstərmək üçün istifadə edildiyini açıqlayıb.
"Araşdırmamızda əldə olunan nəticələr, bu həftə baş verənlərlə qorxunc dərəcədə üst-üstə düşür", deyə Kaliforniya Universitetinin iqlimşünası bildirib.
Atmosferin "süngər effekti"
Araşdırmaya görə, atmosfer istiləşdikcə suyu toplamaq, saxlamaq və sərbəst buraxmaq qabiliyyəti artır. XIX əsrdən bu yana aparılan tədqiqatlar göstərir ki, hər bir dərəcə istiləşmə, atmosferin bu qabiliyyətini 7 faiz artırır. Bu, ümumi yağıntı miqdarının dəyişməməsinə baxmayaraq, ekosistemin daha quru olmasına səbəb olur.
Yağıntılar bitkilərin sürətlə böyüməsini təmin edir, lakin sonradan həmin bitkilər sürətlə quruyur və yanğınlar üçün ideal şərait yaranır. Sveyn qeyd edir ki, Kaliforniyadakı "qamçı" dövrü yanğın riskini ikiqat artırıb: əvvəlcə quru ot və kolluqların sürətli böyüməsinə səbəb olub, daha sonra isə istilik və quraqlıq nəticəsində onları həddindən artıq qurudub.
Qığılcım kifayətdir...
Belə şəraitdə dağıdıcı yanğınların başlaması üçün yalnız bir qığılcım kifayətdir. Çox vaxt bu qığılcım təbiət tərəfindən təmin edilir. Məsələn, qlobal istiləşmənin hər bir dərəcə artımı ildırım tezliyini 12 faiz artırır. Bu, Avstraliyada 2019-cu ildə baş verən böyük yanğınların əsas səbəblərindən biri olmuşdu.
Eyni zamanda, quru və yaş dövrlər arasındakı keçidlərin zamanlaması da fəlakətlərə yol açır. Məhz bu amil Los Ancelesdəki təhlükəli vəziyyəti daha da artırıb. Sveyn izah edir ki, iqlim dəyişikliyi ekstremal quru bitki örtüyü şəraiti ilə küləkli hava hadisələrinin üst-üstə düşmə tezliyini artırır. Bu, Cənubi Kaliforniya yanğınlarının iqlim dəyişikliyi ilə əsas əlaqəsini təşkil edir.
Cənubi Afrikadakı misal
"Hidroiqlim qamçısı"nnı yaratdığı fəlakətlər yalnız Kaliforniya ilə məhdudlaşmır. Məsələn, 2023-cü ildə Cənubi Afrikada quraqlıqdan yaş şəraitə keçid minlərlə hektar məhsulun məhv olması və 2 milyon insanın evindən didərgin düşməsi ilə nəticələnmişdi.
Somali, Efiopiya və Keniya kimi ölkələrdə baş verən güclü yağışlar isə torpağın suyu udma qabiliyyətinin azalması səbəbindən böyük daşqınlara yol açmışdı.
Həll yolu: fosil yanacaq emissiyalarının azaldılması
Tədqiqatçılar xəbərdarlıq edir ki, hidroiqlim şallaqlarının artması və müxtəlif bölgələrdə daha güclü formada ortaya çıxması insan fəaliyyətindən qaynaqlanan iqlim dəyişikliyinin nəticəsidir. Onlar bunun qarşısını almağın yeganə yolunun fosil yanacaq emissiyalarını azaltmaqdan keçdiyini bildirir.
Emissiyaların azaldılması sahəsində gecikmə, insan həyatını itirmək və dünyanın müxtəlif yerlərində yanğınlarla üzləşmək kimi ağır nəticələrlə müşayiət olunur.
Artıq bu dəhşətli təsirlər Qərb dünyasının ən məşhur şəhərlərindən birinin külə dönmüş qalıqlarında öz izini buraxıb...
