1988-ci ildən başlayaraq sonrakı illərdə üzləşdiyimiz saysız faciələrin müəlliflərini birbəbir saysaq, uzun bir siyahı alınar. Ancaq bu siyahının “ilk onluğ”una düşənlərin içində bir ad-soyad da var ki, onun üstündən keçmək olmaz.
Bu, Raisa Maksimovna Qorbaşovadır – SSRİ rəhbəri Mixail Qorbaçovun həyat yoldaşı, o zamanlar SSRİ-də yeni-yeni dəb olan ifadə ilə desək, sovet dövlətinin 1-ci xanımı.
Qarabağda erməni separatçıları ilk mitinqlərinə çıxanda bundan təkcə rəsmi Bakı yox, bütün SSRİ şok olmuşdu. Çünki SSRİ-də sovet rejiminin icazə olmadan təşkil edilən istənilən kütləvi aksiya antisovet hərəkət sayılırdı. İrəvanda və Xankəndidə kütləvi aksiyalar keçirənlər isə gerçəkdən də antosovet şüarlar qaldırmış, sovet quruluşunu, daxili sabitliyi təhdid edən tələblər irəli sürmüşdülər. Bütün ölkə separatçı ermənilərə ağır cəza gözləyirdi.
Ancaq bu, baş vermədi. Moskva Qarabağı Azərbaycandan qoparıb Ermənistana qatmaq istəyən, Kremli şantaj edən separatçılarla yumşaq davrandı. Elə o zaman ölkəmizdə şayiələr yayılmağa başladı ki, ermənilərin Kremldə ciddi himayədarları var və onlar hətta Qorbaçovun yaxın ətrafına daxildirlər.
Qorbaçovun yaxın ətrafında olan ən nüfuzlu erməni Georgi Şahnazarov idi. SSRİ Ali Sovetinin deputatı, SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, Bakıda doğulmuş Qarabağ ermənisi olan Şaxnazarov Qorbaçovun baş köməkçisi, əsas məsləhətçisi idi. Ancaq ermənilərin sovet rəhbərliyindəki arxa-dayağı Şaxnazarovla məhdudlaşmırdı, baş katibin həyat yoldaşı Raisa Qorbaçovanın da ermənilərin məşum planına xeyir-dua verdiyi iddia olunurdu.
Bu gün əminliklə demək olar ki, o iddialar və şayiələr səbəbsiz yerə olmayıb. Hər şey göz önündəydi. Düzdür, ortalıqda ermənilərin Raisa Maksimovnaya unikal və bahalı brilyant bağışladıqları barədə də söz-söhbət gəzirdi, amma bu, olmasa belə “birinci xanım”ın ermənilərə rəğbəti danılmaz idi.
O zamanlar “Vremya” xəbərlər proqramını izləyənlər xatırlayar, 1989-cu ilin dekabrında Ermənistanın Spitak şəhərində baş vermiş dəhşətli zəlzələdən sonra Qorbaçov başının dəstəsi ilə fəlakət zonasına gedərkən onu R.Qorbaçova da müşayiət edirdi. “Vremya”nın təbii fəlakət zonasından hazırladığı xüsusi reportajda Qorbaçov xalq qarşısında çıxış edərkən ermənilərin əsassız iddialar irəli sürdüklərindən danışanda Raisa Maksimovnanın ərinə “nə danışırsan” mimikası ilə sərt nəzər salması milyonların gözündən qaçmamışdı.
Bu qadının dövlətin ali postunu, eyni zamanda hakim partiyanın lideri vəzifəsini tutan ərinə ciddi təsir göstərməsi çoxdan etiraf olunmuş faktdır. 1985-91-ci illər arasında Raisa Qorbaşova bir tərəfə, Siyasi Büro başqa tərəfə olub. Birincinin sözü Qorbaçovun yanında daha keçərli imiş.
Lenindən ta Qorbaçova qədər sovet liderlərinin heç birinin həyat yoldaşı üzdə olmayıb, dövlət işinə qarışmayıb, özlərinə xüsusi status və vəzifə tələb etməyib. Ancaq Raisa Qorbaçova öz ötkəmliyi ilə hər fürsətdə “SSRİ-ni ərim idarə edir, ərimi isə - mən” davranışı sərgiləyirdi. O, tez-tez xarici səfərlərə çıxan Qorbaçovu hər yerdə, bütün rəsmi tədbirlərdə, görüşlərdə müşayiət edirdi. “Vremya”nın xəbərlər bülletenində mütləq R.Qorbaşovanın da görüşlərinə, fəaliyyətinə dair süjetlər verilirdi.
Raisa Maksimovna Qorbaçova 1932-ci ildə Altay diyarının Rubtsovsk şəhərində anadan olub. Onun “tatar qızı” olmasına dair söz-söhbət yayılsa da, Raisa Maksimovnanın atası milliyyətcə ukraynalı dəmiryol mühəndisi Maksim Titarenko, anası isə sibirli olub. Raisanın kiçik bacısı Lyudmila ərə gedəndən sonra Ayukasova soyadı qəbul edib və oftalmoloq işləyib. Onun qardaş Yevgeni Titarenko isə yazıçı olub.
Raisa 1949-cu ildə orta məktəbi bitirib, Moskvaya gedib, Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinə daxil olub, tələbə vaxtı Mixail Qorbaçovla ailə qurub. 1955-ci ildə onunla birlikdə təyinatla Stavropola köçüb.
Əslində Raisa Maksimovnanın dominantlığı özünü elə Stavropolda göstərib. O, “Bilik” cəmiyyətində müəllim işləyib, eyni zamanda tibb və kənd təsərrüfatı institutlarında fəlsəfədən dərs deyib, elmlə məşğul olub, sosiologiyanı öyrənib, bu sahədə tədqiqat aparıb. 1967-ci ildə Raisa Maksimovna sosiologiya üzrə namizədlik dissertasiyası müdafiə edib.
1978-ci ildə Raisa Kremldə yüksək vəzifə almış əri il birlikdə paytaxta qayıdıb, Moskva Dövlət Universitetində dərs deməyə başlayıb.
R.Qorbaçovanın personası və fəaliyyəti SSRİ daxilində yaxşı qarşılanmasa da, xaricdə rəğbət və maraqla qarşılanıb. Hətta Britaniya jurnallarından biri R.Qorbaçovanı “1987-ci ilin qadını” adlandırıb.
SSRİ-nin dağılmasında Qorbaçov cütlüyünün rolundan danışan rusların, demək olar ki, hamısı onların Qarabağ məsələsində tutduğu destruktiv mövqenin üstündən keçirlər. Fakt odur ki, SSRİ-nin süqutunun detanatoru Qarabağda başlanan erməni separatizmi olub. İki il əvvəl Almatıda yüngülvari millətçilik zəminində (“Qazaxıstanın rəhbəri qazax olsun” tələbiylə aksiya keçirilməsi) başlanmış hərəkatı top-tüfənglə, güllə-qandalla boğan Kreml cəmi iki il sonra görünməmiş millətçilik şüarları ilə, həm də kütləvi şəkildə meydana çıxan ermənilərin hərəkətinə göz yumdu və dağılma prosesi başlandı. SSRİ elə dövlət idi ki, onun sütunlarını tərpətmək olmazdı. Həmin sütunlardan biri də millətçiliyin hər cür təzahüründən imtina etmək, hamını ümumi “sovet xalqı” ifadəsində birləşdirmək idi. Məhz ermənilər SSRİ-də yaşayan bütün millətlərə göstərdilər ki, nasizm nədir və necə olur.
Raisa Maksimovna 1999-cu ildə 67 yaşında qan xərçəngindən ölüb. Onun xəstəliyini doğuran səbəblər arasında dəhşətli qəzadan qısa müddət sonra Çernobıl AES-ə səfəri zamanı radiasiyaya məruz qalmasını da iddia edirlər.
Araz Altaylı, Musavat.com
