20 Yanvar Azərbaycan tarixində təkcə faciə deyil,Azərbaycanın istiqlal yolunun ilk zirvəsi, milli məfkurəmizin azadlıq istəyinin oyanış günüdür. Bu,uzun illər sovet imperiyasının əsarətində yaşayan xalqın azadlıq səsini ucaltdığı,öz suverenliyi uğrunda cəsarət nümayiş etdirdiyi şərəfli bir tarixdir. Bu tarix həm də kimin kim olduğunu sübut edən növbəti imtahan idi.
1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Bakıda sovet ordusu tərəfindən dinc əhaliyə qarşı dəhşətli,kütləvi qırğın hadisəsi törədildi.Bu qanlı hadisənin törədilməsində əsas məqsədlərdən biri öz haqlı tələblərini irəli sürən,bu tələblərə demokratik yollarla nail olmaq istəyən,istiqlaliyyət,azadlıq,suverenlik istəyində olan Azərbaycan xalqının iradəsini qırmaq,insanların müstəqillik arzularını tankların altında əzmək idi.Sovet imperiyası günahsız insanların qanını axıtsa da,xalqımıza qarşı misli görünməmiş qəddarlıq etsə də,istəyinə nail ola bilmədi,milli qürurumuzu qıra bilmədi.
Xalqın başına gətirilən bu cinayət sovet imperiyasının iç üzünü bariz bir şəkildə ortaya çıxartdı.Əslində imperiyanın Bakıda bu qanlı hadisəni törətməklə ittifaqa üzv olan digər respublikalara göz dağı vermək planı imperiyanı zor gücünə mühafizə etmək təşəbbüsü də boşa çıxmış oldu.
1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Azərbaycanda günahsız insanların gülləbaran edilməsi əməliyyatı SSRİ DTK-nın təxribat qrupları tərəfindən təşkil olunmuşdu.Bu Azərbaycan xalqını qorxutmaq,onun milli oyanışını,ərazi bütövlüyü,suverenlik uğrunda mübarizliyini məhv edib sındırmaq məqsədi daşıyan mənfur planın tərkib hissəsi idi.Mixail Qorbaçov başda olmaqla sovet imperiyasının rəhbərliyi Bakıda “erməni kartından məharətlə istifadə etdi. Guya Bakıya qoşun onları,hərbi qulluqçuların ailələlərini qorumaq,”milli ekstremistlər” tərəfindən hakimiyyətin zorakılıqla ələ keçirilməsinin qarşısını almaq üçün yeridilmişdi.Əslində isə bu açıq riyakarlıq imperiyanın növbəti qəddarlığını ört-basdır etmək üçün qabaqcadan hazırlanmış iftiralar və böhtanlar idi.Çünki sovet rəhbərliyinin dəlilləri hətta həqiqətə yaxın olsaydı belə Bakıya təpədən dırnağadək silahlandırılmış qoşun göndərməyə ehtiyac yox idi.Ona görə ki,həmin vaxt burada daxili qoşunların 11 min 500 əsgəri Müdafiə Nazirliyinə tabe olan Bakı qarnizonunun çoxsaylı hərbi hissələri,hava hücumundan müdafiə qüvvələri var idi.IV ordunun komandanlığı da Bakıda yerləşirdi.
M.Qorbaçov SSRİ Konstitusiyasının 119-cu, Azərbaycan SSRİ Konstitusiyasının isə 71-ci maddələrini kobud şəkildə pozaraq yanvarın 20-dən Bakıda fövqəladə vəziyyət elan edilməsi haqqında fərman imzalamışdı.SSRİ DTK-nın “ALFA” qrupu yanvarın 19-da saat 19:27-də Azərbaycan televiziyasının enerji blokunu partladaraq respublikada televiziya verilişləri dayandırıldı. Gecə isə qoşun fövqəladə vəziyyət elan edilməsindən xəbərsiz olan şəhərə daxil oldu və əhaliyə divan tutmağa başladı. M.Qorbaçovun fərmanı qüvvəyə minənədək-yanvarın 20-də saat 00:00-dək artıq 9 nəfər öldürülmüşdü.Bakıda fövqəladə vəziyyətin elan olunması haqqında məlumat isə əhaliyə yalnız yanvarın 20-də səhər saat 7-də respublika radiosu ilə çatdırıldı.Həmin vaxt öldürülənlərin sayı 100 nəfərdən çox idi. Halbuki, M.Qarbaçovun Azərbaycana ezam etdiyi yüksək vəzifəli emissarlar həyasızcasına bəyan edirdilər ki,Bakıda fövqəladə vəziyyət elan olunmayacaqdır.
Xalq o günlərdə böyük bir həqiqəti-meydanda həqiqi liderin olmamasını da bütün mahiyyəti ilə dərk etdi.O günlərdə Heydər Əliyevin yoxluğu günün ən böyük həqiqəti kimi dərk olundu.Amma Bakıda olmamasına baxmayaraq,xalqın səsinə hər kəsdən əvvəl səs verən də elə Heydər Əliyev oldu.Ümummilli liderimiz Moskvada xüsusi nəzarət altında ola-ola,özünün və ailə üzvlərinin həyatını açıq təhlükə qarşısında qoyaraq,hadisələrdən dərhal sonra,1990-cı il yanvarın 21-də Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gəldi.Ulu Öndər təcavüzə kəskin etirazını bildirdi.Faciəni törədənləri,şəxsən M.Qorbaçovu kəskin ittiham edərək qoşunların Bakıdan çıxarılmasını tələb etdi.Xalqımızın Ümummili Lideri Heydər Əliyevin 1990-cı il 21 yanvar tarixli bəyanatı,həm də faciəyə verilən ilk siyasi qiymət idi,özüdə imperiyanın mərkəzində,Moskvada XX əsrdə totalitarizmin törətdiyi ən qanlı terror aktları sırasında 20 Yanvar cinayəti də var. Bu, bəşəriyyət və insanlıq əleyhinə törədilmiş dəhşətli əməl idi.Dinc əhaliyə qarşı həyata keçirilən cəza tədbirləri zamanı 1949-cu ilin Cenevrə Konvensiyasının,Beynəlxalq Hərbi Tribunalın Əsasnaməsinin,Beynəlxalq İnsan haqları Bəyannaməsinin,insan haqlarına dair digər beynəlxalq aktların çoxsaylı müddəaları pozulmuşdu.Bu məqamlar 20 Yanvar hadisələri ilə bağlı aparılmış ən səthi tədqiqatlarda da təsdiqlənir.
Ulu Öndər Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra bu məsələ yenidən gündəmə gəldi,20 Yanvar hadisələrini lazımınca qiymətləndirmək yolunda ciddi addımlar atıldı.
"20 Yanvar faciəsinin ildönümünün keçirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyevin 5 yanvar 1994-cü il tarixli fərmanı ilə Milli Məclisə 20 Yanvar hadisələrinə tam siyasi-hüquqi qiymət verilməsi tövsiyə olundu.Milli Məclisdə müzakirələrin yekunu olaraq 1994-cü il martin 29-da,1990-cı il yanvarın 20-də Bakıda törədilmiş faciəli hadisələr haqqında qərar qəbul edildi. Qərarda 1990-cı ilin qanlı 20 Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində siyasi-hüquqi qiymət verildi.
Ulu öndər Heydər Əliyevin daxili və xarici siyasətini uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev 20 Yanvar faciəsində qətlə yetirilənlərin,müharibə veteranlarının,şəhid ailələrinin,əlillərin problemlərinin dövlət səviyyəsində həllini mühüm vəzifələrdən biri kimi qarşıya qoyub.Ölkəmizdə bu istiqamətdə böyük tədbirlər həyata keçirilir. Şəhid ailələrinin,əlillərin sosial təminatı ildən-ilə daha da möhkəmləndirilir.
Bu il xalqımız 20 Yanvar hadisələrinin 35-ci ildönümünü qeyd edir,igid övladlarının fədakarlığını məhəbbətlə xatırlayır,onların əziz xatirəsini böyük ehtiramla yad edir.Bakının ən möhtəşəm məkanında Vətən uğrunda canlarını qurban vermiş mərd,igid oğul və qızlarımızın əbədiyyətə qovuşduqları yer Şəhidlər Xiyabanı xalqımız üçün müqəddəs bir and yerinə,milli iradəmizin şanlı-şərəfli bir salnaməsinə çevrilib.Şəhidlərimiz və Şəhidlər Xiyabanı azadlığımızın,müstəqilliyimizin,milli iradəmizin simvolu kimi bundan sonrakı nəsillərə də bir qürur mənbəyi olacaqdır.
Bahar Hüseynova,
Bakı şəhəri, Xətai rayonu, Ə.Abbasov adına 257 №-li tam orta məktəbin Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi
