1990-cı ilin 20 yanvarı Azərbaycanın tarixinə böyük faciə və əhəmiyyətli bir gün kimi daxil olmuşdur. Bu gün, "Ümumxalq Hüzn Günü" kimi qeyd olunur və Azərbaycan xalqının müstəqillik və milli şərəf uğrunda verdiyi qurbanları xatırladan kədərli bir gündür. 20 Yanvar faciəsi, Sovet qoşunlarının günahsız vətəndaşları qətlə yetirməsi ilə baş vermişdir və bu hadisə, Azərbaycanın tarixinin gedişatını dəyişərək, ölkənin Sovetlərdən müstəqil olma yolunda mühüm bir addım atmasına səbəb olmuşdur.
20 Yanvar faciəsinin kökləri, Sovet İttifaqının daxilində müstəqillik və azadlıq uğrunda gedən siyasi mübarizənin artdığı dövrə təsadüf edir. 1980-ci illərin sonlarına doğru Sovetlərdə və xüsusən onun tərkibində olan respublikalarda müstəqillik hərəkatları güclənmişdi. Azərbaycanda bu hərəkatın əsas səbəbləri, Sovet hakimiyyətinin etnik azərbaycanlılara qarşı apardığı diskriminasiyası və Qarabağ münaqişəsinin həll olunmaması idi.
1988-ci ildən başlayaraq, Azərbaycanda bu ədalətsizliklərə qarşı kütləvi etirazlar başlamış, bu etirazlar müstəqillik və azadlıq tələblərinə çevrilmişdir. Lakin Sovet rəhbərliyi, xüsusilə Mikhail Qorbaçovun başçılıq etdiyi dövr, bu tələbləri qəbul etməkdən imtina etmiş və bunun yerinə hərbi güc tətbiq edərək etirazları boğmağa çalışmışdır.
19 yanvar gecəsi Sovet qoşunları Bakı şəhərində mülki əhaliyə qarşı amansız bir əməliyyat həyata keçirməyə başladılar. Sovet rəhbərliyi, etirazçılara qarşı zor tətbiq edərək vəziyyəti nəzarət altına almağa çalışdı. Şəhər boyu tanklar, zirehli maşınlar və ağır silahlar istifadə edilib, bunun nəticəsində çox sayda insan həyatını itirdi.
Toplamda, 130 nəfərdən çox insan həyatını itirdi və yüzlərlə insan yaralandı. Onlardan əksəriyyəti gənc tələbələr, işçilər və adi vətəndaşlar idi ki, onlar da sülh yolu ilə etirazlara qoşulmuş və heç bir silaha malik deyildilər. Sovet rəhbərliyi bu hərəkətləri "narahatlıq yaradan qüvvələrə qarşı mübarizə" kimi təqdim etməyə çalışsa da, gerçəklik belə deyildi – bu, yalnız müstəqillik istəyən xalqın qarşısında təcavüzkar bir davranış idi.
Sovet İttifaqının bu qəddar hərəkətləri, bütün Azərbaycanın əhalisini böyük bir qəzəblə üzləşdirdi. 20 Yanvarın qurbanları, azərbaycanlıların milli şərəf və müstəqillik üçün verdiyi mübarizənin simvoluna çevrildi. Ulu Öndər Heydər Əliyev Moskvada Sovet rəhbərliyini açıq şəkildə tənqid etdi və onların qətllərə səbəb olan hərəkətlərini qınadı. Bu, Azərbaycan xalqının müstəqillik uğrunda mübarizəsinin güclənməsinə və Heydər Əliyevin gələcəkdə ölkənin müstəqilliyi üçün mühüm bir lider olmasına zəmin yaratdı.
20 Yanvar, yalnız faciəvi bir gün deyil, həm də Azərbaycanın müstəqillik mübarizəsinin simvolik bir tarixidir. Bu gün, hər il ölkə boyu Ümumxalq Hüzn Günü kimi qeyd olunur və bu günün qurbanları xatırlanır. Bakıda yerləşən Şəhidlər Xiyabanı, 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsinə ucaldılmış bir abidə olaraq xalqın böyük hörmətinə layiqdir. Hər il minlərlə azərbaycanlı bu məzarlığı ziyarət edərək, o gün həyatını itirənləri yad edir və onların xatirəsini ehtiramla anır.
Yanvarın 20-si, eyni zamanda Azərbaycanın müstəqilliyinə doğru atılan mühüm bir addımın başlanğıcıdır. 1990-cı ildə baş verən bu hadisələr, ölkənin müstəqillik hərəkatını sürətləndirərək, nəticədə 1991-ci ilin 18 oktyabrında Azərbaycanın müstəqilliyini elan etməsinə səbəb olmuşdur. Bu gün Azərbaycanın müstəqilliyi və tərəqqisi, 20 Yanvar şəhidlərinin verdiyi qurbanların təntənəsidir.
20 Yanvar, yalnız hüzn və ağrı ilə yadda qalmaz, eyni zamanda Azərbaycanın müstəqillik yolundakı qəhrəmanlıq və əzmkarlığın simvoludur. Bu günün xatirəsi, Azərbaycanın müstəqillik və azadlıq uğrunda verdiyi mübarizənin və qurbanların ən böyük göstəricisidir. 20 Yanvarın hər bir şəhidinin adı Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda atılan ilk addımlardan biri olaraq əbədi olaraq qalacaqdır. Bu gün, həm də Azərbaycan xalqının birlik və əzmkarlığını simvollaşdırır və xalqın öz müqəddəratını müəyyən etmə haqqını qazanmaq üçün necə böyük əzmlə mübarizə apardığını göstərir.
Reyhan Zeynalova
Nizami rayonu 242 nömrəli tam orta məktəbin tarix müəllimi
