Türkiyənin yenicaggazetesi.com.tr portalı və eyni adlı qəzetində Azərbaycanın tanınmış kino bilicisi, yazıçı-publisist Akif Əli ilə müsahibə yayımlanıb...
"Demokrasinin anahtarı ifade özgürlüğüdür" ("İfadə azadlığı demokratiyanın açarıdır") başlıqlı müsahibədə maraqlı faktlar açıqlanır. "Təzadlar" həmin müsahibənin türkcə linkini, Azərbaycan dilində isə mümkün tərcüməsini təqdim edir:
"İfadə azadlığı demokratiyanın açarıdır"
Müsahibə: Dr. May Əlizadə
Uzun müddət Azərbaycan Baş Nazirliyinin Mətbuat və İctimaiyyətlə Əlaqələr şöbəsinin rəhbəri olmuş Dr. Akif Əli Bakıdan Yeniçağın suallarını cavablandırıb.
Azərbaycanlı jurnalist-yazıçı, kinoaktyor və alim Dr. Akif Əli deyib: “Demokratiya ilə idarə olunan cəmiyyətlər üçün söz və ifadə azadlığı ən vacib şərtdir”.
1952-ci il mayın 28-də Azərbaycanın ürəyi olan Şuşada anadan olan Akif Əli Bakıda Slavyan Universitetini bitirib. Gənc yaşlarından sənətə maraq göstərən Akif Əli 1975-ci ildə ssenari müəllifi İsa Hüseynov, rejissoru Rasim Ocakov olan “Kaval səsi” filmində Tapdıq rolu ilə tamaşaçıların marağına səbəb olub. Sonradan yüksək vəzifələrdə çalışıb. mətbuat-nəşriyyat və elm sahələrində 1982-ci ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edən Akif Əli 1994-cü ildə Azərbaycan Baş Nazirliyinin Mətbuat və İctimaiyyətlə Əlaqələr İdarəsinin müdiri vəzifəsinə təyin edilmiş və təxminən 25 il bu vəzifədə çalışdıqdan sonra təqaüdə çıxmışdır. 19 kitabı olan Akif Əli hazırda universitetlərdə dərs deyir və “Mozalan Yumor Films” studiyası üçün qısa ssenarilər yazır.
Yeniçağ: Azərbaycanın ən təcrübəli yazarlarından biri kimi medianın hazırkı durumunu necə qiymətləndirirsiniz? Söz və ifadə azadlığının vəziyyəti ilə bağlı fikirlərinizi ala bilərikmi?
Akif Əli: Azərbaycanın görkəmli şairi Şəhriyarın dərin mənalı xətti “Heydər baba, igid zəhmətini boşa verməz” misrasıdır. İcazə verin, verdiyiniz dəyərə görə minnətdarlığımı bildirməklə başlayım. Uzun müddət elm, ədəbiyyat, incəsənət və media sahələrində çalışdıqdan sonra dövlətin ən yüksək pillələrindən birində mətbuat və ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə menecer vəzifəsində çalışmışam. Yəni yarım əsrlik təcrübə. Medianın bugünkü durumunu dəyərləndirmək üçün xatırlatmalıyam ki, yarım əsr əvvələ qayıdanda indiki ilə müqayisə olunmayacaq bir senzura aparatı var idi. Baxmayaraq ki, sovet ideologiyasının bütün qaydalarının həyata keçirilməsini istəyən və bu tələbi böyük həvəslə, senzura ilə həyata keçirməyə hazır olan, qəzet və jurnallarda, o cümlədən radio və televiziyada həlledici mövqe tutan yaradıcı insanlar və kitab nəşri sahəsində öz fikirlərini ezop dilində ifadə edə bilməyib, xüsusən 1970-ci illərin ikinci yarısından etibarən bu cür ifadə etməyi bacaran əsl ziyalılarımız var idi. Həqiqətən yaradıcı insanların cəmiyyətlə bölüşdüyü ideyalar bəzən açıq, çox vaxt isə dolayısı ilə onların cəmiyyətə təsirlərini 1980-ci illərin sonlarında ortaya qoydu və milli istiqlal mübarizəmiz də həmin ideyalar əsasında formalaşdı. O zaman sıfırdan yaradılmış “Vətən səsi” qəzetinə baş redaktor təyin olunmuşdum. Biz çəkinmədən Qarabağ torpaqlarımızla bağlı faktları yazır, SSRİ rəhbəri Mixail Qorbaçovun siyasətini tənqid edirdik. O vaxt dövlətin dəstəyi ilə 5 min tirajla çap olunan qəzetlər dilerlərdən geri göndərildiyi halda, bizdə xalis gündəlik 60 min tiraj var idi. Azərbaycan Respublikasının bugünkü müstəqilliyini əldə etməsində həmin mətbuatın danılmaz rolunu vurğulamalıyam.
Yeniçağ: Sonrakı illərin mətbuatı haqqında nə demək istərdiniz?
Akif Əli: Mən 1994-cü ilin oktyabrında Baş nazirliyin mətbuat və yayım direktoru vəzifəsinə təyin olunmuşam. Torpaqlarımız erməni-rus işğalı altında olarkən vəziyyət son dərəcə gərgin idi. İqtisadiyyatın çökməsi ilə yanaşı, ordumuzun vəziyyəti də acınacaqlı idi. Keçid dövründə təcrübəli dövlət xadimi Heydər Əliyev Azərbaycanın müstəqilliyinin qorunub saxlanmasında tarixi töhfələr verib, 2004-cü ildə çap olunmuş “Böyük ömrün anları” adlı kitabımda Mustafa Kamal Atatürkə və Heydər Əliyevin yeni dövlət qurmaq cəhdlərinə geniş yer vermişəm. dövlət. Heydər Əliyev də Atatürk kimi Vətəni uçurumdan xilas etmiş, müasir dövlət olmaq yolunda qətiyyətli addımlar atan şəxsiyyətdir. Burada Azərbaycan rəhbərliyi yenicə müstəqillik qazanmış, lakin dağılmağa çox yaxın olan bir ölkəni dirçəltməyə çalışarkən bir sıra tacirlər bu vəziyyətdən “mətbuat” adı ilə istifadə edərək “Abdinin tövləsi” kimi bir mühit yaratdılar. , belə demək olar ki, 10-15 il əvvəl mətbuatda belə acınacaqlı hallar olurdu...
Yeniçağ: Təəssüf ki...
Akif Əli: Torpaqlarımızı erməni işğalından azad etmək üçün apardığımız qırx dörd günlük müharibənin uğurla başa çatması vəziyyəti tamamilə dəyişdi. Mediada da öz əksini tapmış yeni vəziyyət bir sıra hiyləgərlərin meydanı tərk etməsinə səbəb olub. Başqa sözlə, bəzi qaydaların yerinə yetirilməsi üçün vaxt tələb olunur. Müasir dövrdə dövlətin və xalqın inkişafı üçün demokratik idarəçiliyin alternativi olmadığı kimi, bu gün də savadlı, istedadlı, vicdanlı yazarlardan ibarət demokratik medianın alternativi yoxdur.
Yeniçağ: Bir alim kimi dil, ədəbiyyat, tarix, incəsənət sahələrində araşdırmaların vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz?
Akif Əli: Sürətlə dəyişən müasir dünyada cəmiyyətin inkişafı üçün əvəzsiz alətlər olan dil, ədəbiyyat, tarix və incəsənət sahələrinə, o cümlədən iqtisadiyyat, hərbi sənaye, texnologiya və texniki elmlərə marağın əhəmiyyəti daha da artmalıdır. unudulmaz. Xüsusilə qeyd etmək istərdim ki, Azərbaycanda tarixdən elmə, ədəbiyyata, incəsənətə hörmət var. Hökumət bu sahədə tədqiqatların dərinləşməsini təmin etmək üçün Milli Elmlər Akademiyasına kifayət qədər vəsait ayırır. Bu işlərə cavabdeh olan şəxslərin təşəbbüsündən asılıdır. Təəssüf ki, silsilə əməllər əsl elm adamları arasında narazılıq yaratdı və bəziləri Əziz Nesinin məşhur dediyi kimi, “başlarını götürüb xaricə getdilər”. Mən bir yaradıcı insan kimi bildirmək istəyirəm ki, mən hesab edirəm ki, istənilən sahədə çalışan yaradıcı insan millətini, cəmiyyəti sevən, hörmətli insan olmalıdır. Bəlkə də məşhur deyimi təkrarlamaq faydalı olardı: “Ola bilər ki, şair ola bilməyəsən, amma vətəndaş olmağı özünə borclusan”. Bu gün qarşılaşdığımız kimi, Prof. Dr. və ya hətta Ord. Prof.Dr. Bu titulu daşıyan şəxsin varlığından onun ölüm xəbəri çıxanda öyrənirik. Torpaqlarımız uzun müddət erməni işğalı altında olanda, bizi yaralayan Xocalı soyqırımının ağrısını yaşayarkən (bunu heç vaxt unutmayacağıq) yaradıcı insanların bu məsələləri gündəmə gətirməməsini həmişə pisləmişəm. beynəlxalq gündəm və səslərini qaldırmadılar və bundan sonra bunu heç vaxt normal bir vəziyyət olaraq qəbul etməyəcəyəm. Dahi olsa belə, millətinin səsini eşitməyən hər hansı bir yaradıcı insana nə onun milləti, nə də dünya heç vaxt hörmətlə yanaşmayacaq, ciddi qəbul edilməyəcək. Hesab edirəm ki, Qarabağ zəfərimizin, torpaqlarımızın işğalçılardan, soyqırımçılardan, separatçılardan təmizlənməsinin müsbət enerjisinin hər bir sahə kimi elm sahəsimizə də təsir etməməsi mümkün deyil.
Yeniçağ: “Kaval səsi” filmində canlandırdığınız Tapdıq rolu yarım əsrdir ki, bir neçə nəsil kino xadimlərinin, sənətsevərlərin və tamaşaçıların gündəmində qalıb. Tarixində çoxlu dəyərli əsərləri olan Azərbaycan kinosunun bugünkü durumu haqqında nə demək istərdiniz?
Akif Əli: Bəli, düz əlli il əvvəl, gözəl bir yaz günündə Kaval səsi filminin çəkilişləri başladı. O vaxt canlı əfsanə hesab etdiyimiz İsa Hüseynovun ssenarisi ilə çəkilmiş bu filmin sonralar Azərbaycan kinosunun Qızıl Fonduna düşəcəyini təsəvvür edə bilməzdik. Rejissordan tutmuş operatora kimi hamımız üzərimizə düşən vəzifəni layiqincə yerinə yetirməyə çalışırdıq. “Kaval səsi” filminə çəkilməzdən əvvəl “Tacikfilm” və “Lenfilm” kinostudiyalarının birgə istehsalı olan “Uzun müharibədə qısa görüşlər” filminə dəvət aldım. Lakin Leninqradda olarkən Bakıdan “Kaval səsi” filmindəki Tapdıq rolu ilə bağlı aldığım teleqram məni geri qaytardı. Rejissoru Rasim Ocakovun olduğu filmin operator heyəti və bəstəkarı öz işini çox yaxşı bilən peşəkarlar olmaqla yanaşı, Mehmet Rıza Şeyhzamanov, Yusuf Vəliyev, Mihay Volontir, Halide Quliyeva, Şamil Süleymanov və s. Bu filmin bütün SSRİ-də məşhurlaşması üçün aktyorlar çox səy göstərdilər. Bu gün də özümü inanılmaz dərəcədə xoşbəxt hiss edirəm, çünki oynadığım Tapdıq rolu, dediyin kimi, gənclərimizdə nəinki vətən sevgisi oyatdı, həm də onlara şərəf, ləyaqət kimi məfhumlara həssaslıqla yanaşmağı öyrətdi. İnanıram ki, “Kavalın səsi” filminin təsiri ilə yetişən nəsillər 1990-cı illərin əvvəllərində, sentyabrın 27-dən noyabrın 10-a kimi sevimli vətənimizin erməni işğalından azad edilməsi uğrunda gedən müharibədə həlledici rol oynayıblar. Kino sahəsində mövcud vəziyyətə gəlincə: Kino artisti, dövlət artisti Rasim Balayevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Kino Assosiasiyasının əsas məqsədi və məqsədi kino sənətində çalışan hər kəsin səyi ilə kinomuzun keçmiş şöhrətini geri qaytarmaqdır. Bu sahədə, xüsusilə də peşəkar gənc sənətçilərimizin səyi ilə dünya səviyyəsində kinodan ən yaxşı şəkildə faydalanmaq, yaxşı festivallara dəvət almaqdır. İnanıram ki, biz buna nail olacağıq. Biz hamı kimi kinonun bahalı sahə olduğunu bilirik. Lakin heç bir şübhə olmamalıdır ki, Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı, Azərbaycan Film Kinostudiyası və Dövlət Kino Agentliyi dövlətin dəstəyi ilə bu prosesi çox gözəl idarə edəcək.
Yeniçağ: “Kaval səsi” filmindən sonra sənət həyatınızla bağlı nə demək istərdiniz?
Akif Əli: Sonralar daha bir neçə filmdə baş rolları oynadım: Rejissor Arif Babayevin “Arxadan zərbə” filmində Fazıl Hocanı, Moskva Televiziyasının sifarişi ilə çəkilmiş “Bir yerdə olsaq” filmində Mehmeti oynadım. Kino aləmində qazanmağa başladığım şöhrəti şüurlu şəkildə əngəllədim. Özümü ifadə etmək üçün qələmimi önə çəkdim: Elmlər Akademiyasının nəzdindəki Ədəbiyyat Elmi-Tədqiqat İnstitutunda Mirzə Əli Əkbər Sabirin Yumor sənəti mövzusunda dissertasiya müdafiə etmişəm, bundan sonrakı mərhələləri də yaxşı bilirsiniz. Çünki bir müddət elm mərkəzi, hətta məbədi olan Elmlər Akademiyasında bir yerdə işləmişik. İndiyə qədər yazdığım 19 kitabla yanaşı, universitetdə dünya mədəniyyətinin tarixi və nəzəriyyəsi, Azərbaycan mədəniyyəti tarixindən mühazirələr oxumuşam. Baş nazirliyin Mətbuat və İctimaiyyətlə Əlaqələr Direktoru vəzifəsində işlədiyim müddətdə dövlət idarəsinin işi ilə bağlı cəmiyyətimizə hər zaman düzgün məlumat verməyi öz şüarıma çevirmişəm. İnanıram ki, fəaliyyətim cəmiyyətimiz tərəfindən düzgün qiymətləndirilir. Kino Studiyamızın Mozalan adlı yumor kanalı üçün ssenarilər yazmağa davam etdiyimi xüsusi qeyd etmək istərdim.
Yeniçağ: Hamı bilir ki, yarandığı gündən mətbuat qurumlarının mülkiyyət əsasında fəaliyyət göstərməməsi, hökumətlərdən və ya ayrı-ayrı şəxslərdən dəstək almaları “azad mətbuat” anlayışını ortadan qaldırıb. Siz buna bu prizmadan yanaşdığınız zaman sizdən Türkiyə ilə Azərbaycandakı vəziyyətləri müqayisə etməyi xahiş edə bilərikmi?
Akif Əli: Söz və ifadə azadlığı demokratiya ilə idarə olunan cəmiyyətlər üçün ən vacib şərtdir. Avtoritar və diktator rejimlərdən fərqli olaraq, seçkili hökumətlərin mövcud olduğu ölkələrdə vətəndaşların öz fikirlərini sərbəst ifadə etməkdən başqa seçimi yoxdur. İki qardaş ölkə olan Türkiyə və Azərbaycanda bu şərt Konstitusiya ilə təmin olunub. Uzun illər imperiya ənənəsi və müstəqil respublika kimi 102 illik təcrübəsi olan Türkiyənin üstün təcrübəyə malik olmasını təbii hesab edirik. Bundan əlavə, Azərbaycan coğrafiyasında ilk qəzetin 1875-ci ildə nəşr olunduğunu və ötən əsrin əvvəllərindən 1920-ci illərə qədər çox güclü mətbuatımızın olduğunu nəzərə alaraq, təcrübələrdən qarşılıqlı surətdə faydalanmağı təklif edirəm. Türkiyənin qüdrətli mətbuatı 1980-ci illərin sonlarında Azərbaycanda baş verən hadisələrə işıq saldığı kimi, sevimli vətənimizin işğaldan azad edilməsi uğrunda apardığımız ədalətli mübarizənin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında türk mediasının misilsiz rolunu xüsusi qeyd etməliyəm. Ona görə də mənə verdiyiniz bu fürsətdən istifadə edib öz peşəsinin nüfuzunu daha da yüksəltmək üçün çalışan Türkiyə mediasının peşəkar nümayəndələrini ürəkdən salamlayıram. Bildirmək istərdim ki, dünyanın heç bir ölkəsində Azərbaycan və Türkiyənin ölkələrimiz arasında əlaqələri təkcə media sahəsində deyil, istisnasız olaraq hər sahədə əməkdaşlığımızı daha da yüksək səviyyələrə çatdırmaq imkanları yoxdur. Səmimi qəlbdən arzu edirəm ki, Azərbaycanın ilk orta əsrlərdən bütün dünyada tanınan şairləri, xəttatları, memarları və rəssamları, eləcə də son 100 ildə bir çox müxtəlif sahələrdə yetişdirdiyimiz yaradıcı adamlar bizim xalqımızda daha çox tanınsınlar. qardaş Türkiyə. Bunun üçün ən mühüm vəzifə medianın üzərinə düşür. Buna diqqət çəkmək istəyirəm: Dünyaca tanınan məşhurlarımızla yanaşı, başqa yazıçılar, şairlər, aktyorlar, rəssamlar, musiqiçilər də Türkiyədə tanıdılmalı, bunun üçün lazımi mühitlər yaradılmalıdır. Dünyanın bir çox ölkələrində olmuşam, Azərbaycanda səfərdə olan xarici dövlət xadimlərindən soruşdum: Öz ölkəmə heyran olmaqdan başqa alternativim yoxdur, amma xarici dövlət xadimlərinin ölkəmə olan heyranlığı, hətta paxıllığı məndə həmişə fəxr edib. Azərbaycan dinamik ölkədir və müxtəlif sahələrdə vəziyyəti günü-gündən yaxşılaşdırmaq üçün güclü intellektual potensiala malikdir. Əminəm ki, bunun üçün lazımi addımlar atılıb. Biz mədəni infrastrukturumuzu və mətbuat ənənəmizi yenidən aktivləşdirməklə bu bəlaları geridə qoyacağıq. Ümid edirəm ki, Türkiyədə heç kimin buna şübhəsi olmayacaq.
Təqdim etdi: A.Məmmədli
https://www.yenicaggazetesi.com.tr/demokrasinin-anahtari-ifade-ozgurlugudur-881597h.htm
