Bakı.Trend:
Fransa - bir zamanlar güclü bir imperiya, indi isə öztəkəbbürünün xarabalıqları altında qalmış bir ölkədir. Əlcəzair –müstəmləkə zülmünün qandallarından xilas olmuş, lakin hələ dəFransa barbarlığının qalıqları ilə yüklənmiş bir millətdir. Onlarınbugünkü münasibətləri sözlərin qılınc, qan yerinə isə yandırıcıincikliklərin olduğu dramatik bir döyüş səhnəsini xatırladır.
Parij, neokolonial ambisiyalarının kor etdiyi bir vəziyyətdə,Əlcəzairə necə yaşamalı olduğunu diktə etməyə davam edir - sankibir əsr davam edən zorakılıq, alçaltma və soyqırım Fransanınelitalarını təvazökarlığa öyrətməyib. Fransa hələ də "sivilizatormissiyası"nın keçmişdən gələn, getdikcə zəifləyən bir əks-sədaolduğunu qəbul etmək istəmir. Hər yeni çıxış, Yelisey Sarayının hərbəyanatı, "hakimiyyət hüququ"nun təbii qəbul edildiyi dövrlərinritorikasını xatırladır.
Bu tamaşa artıq oynanıb. Qanlı müstəqillik yolu keçmiş ƏlcəzairFransaya yalnız köhnə bir imperiyanın solğun kölgəsi kimi baxır.Fransanın hər tənqidi, hər alçaltma cəhdi çoxdan zəifləmişmünasibətlərin divarlarına yeni çatlar vurur.
Emmanuel Makron Əlcəzair millətinin fransız işğalından əvvəlmövcudluğunu şübhə altına aldıqda, sadəcə olaraq təxribat yaratmır.O, azadlıq hüququ uğrunda milyonlarla canını qurban vermiş birxalqın ruhuna hörmətsizlik edir. Bu, diplomatiya deyil. Bu,Fransanın itirilmiş nəzarətindən doğan acılığı üzə çıxarantəhqirdir.
Qan, alov və intiqam tarixi
Fransanın Əlcəzairi müstəmləkələşdirmə tarixi qarət və zorakılıqxronikasıdır. 1830-cu ildəki işğaldan etibarən Fransa ənənəvi həyattərzini məhv etməyə başladı. İki milyon hektar məhsuldar torpaqmüsadirə edildi və kolonistlərə verildi. Kəndlər yerlə-yeksanedildi, mədəni irs məhv edildi. Əlcəzair xalqı səs hüququndan,torpağından və ləyaqətindən məhrum oldu. Fransanın müstəmləkəçilikmaşını amansızcasına işləyir, milyonlarla insanı öz torpağındahüquqsuz sürgünlərə çevirirdi.
XX əsrin əvvəllərində avropalılar Əlcəzair əhalisinin 10%-nitəşkil etsə də, bütün hakimiyyət və resurslara sahib idilər. Bu,təsadüf deyil, qəsdən həyata keçirilmiş bir siyasət idi. Fransaimperiyasını başqalarının həyatı və əzabları üzərində qurur,arxasında isə yalnız dağıntılar qoyurdu.
Bu gün Fransa vəziyyət üzərindəki nəzarətini itirməyə davamedir. Əlcəzair artıq geriyə baxmır. O, şərqə yönəlir, yeniittifaqlar qurur, müstəqil gələcək inşa edir. Parij ilə hər biriqtisadi və diplomatik əlaqənin qırılması onilliklər boyu davamedən təhqirlərə rəmzi bir qisasdır. Bu, bir vaxtlar hər şeyə qadirzalım qarşısında meydan oxumaqdır.
Fransa, itmiş bir yırtıcı kimi, öz ərazisini işarələməyəçalışır, keçmiş əzəmət illüziyalarına yapışır. Onun sözləri,zəhərli nostalji ilə dolu ifadələri artıq qorxutmaqdan çox uzaqdır.Yalnız gülüş və qıcıq doğurur.
Əlcəzair yalnız başqalarına yönəlmir. O, Fransaya meydan oxuyur.Bu, gülləsiz, lakin sözlərin və diplomatik intriqaların zəhəri iləaparılan bir müharibədir. Fransa öz üzünü qorumağa çalışır, lakinonun ritorikası və hərəkətləri yalnız Əlcəzairi tam qopuşa sövqedir.
Fransa artıq şərtləri diktə edə bilmir. Onun imperiyası çoxdanitib və təsirinin qalıqları külə çevrilir. Əlcəzair öz tarixini özüyazır, öz şərtləri ilə. Bu, artıq keçmiş sahib və tabe olanarasındakı münasibətlər deyil. Bu, soyuq intiqam müharibəsidir,burada kim daha sürətlə yeni dünyaya uyğunlaşarsa, o qalibgələcək.
Fransa üçün bu məğlubiyyətdir. Əlcəzair üçün isə çoxdangözlənilən zəfər.
Fransa Əlcəzairin bədənində dərin yara izi buraxdı, və butorpaqda axan hər bir qan damlası - bağışlanmamış barbarlığınşahididir. Kolonial zülmün tarixi təkcə hadisələr zənciri deyil, bugün də ədalət tələb edən əlcəzairlilərin səslərində əks olunan acıbir iztirabdır.
Fransanın "idarəçiliyi" görünməmiş vəhşiliklərlə başladı. Əndəhşətli hadisələrdən biri 1845-ci ildə Dəhrə mağaralarında başverdi. General Büjo minlərlə əlcəzairlinin sığındığı mağaralarımöhürləyərək, onları yandırdı. Bu, sadəcə zorakılıq aktı deyildi,bu, üstünlüyün qəsdən nümayişi idi, burada qadınlar, uşaqlar vəyaşlılar kimi günahsızların ölümü qorxu yaratmaq üçün vasitəyəçevrildi. Bu faciə 1000-dən çox insanın həyatını məhv etdi.
1871-ci ildə Məhəmməd əl Mokrani başçılığı ilə başlayan üsyan250 min nəfəri əhatə etdi. Fransanın cavabı amansız oldu: kütləviedamlar, yarım milyon hektar torpağın müsadirəsi, kəndlərin məhvedilməsi. Bu, yalnız hərbi əməliyyat deyildi, həm də müqavimətruhunu sındırmaq, azadlıq arzusunu boğmaq cəhdi idi.
Xüsusilə 1945-ci ildə Fransa misli görünməmiş qəddarlığınınümayiş etdirdi. 8 mayda dünya faşizm üzərində qələbəni qeydedərkən, əlcəzairlilər müstəqillik tələbi ilə dinc nümayişlərkeçirdilər. Cavab isə Səitif, Qelma və Xerratada törədilənqətliamlar oldu. 45 mindən çox insan qətlə yetirildi. Aviasiya,artilleriya və pulemyotlar dinc əhalini məhv edərək göstərirdi ki,Fransa üçün bir xalqın azadlıq mübarizəsi ən sərt cəza ilə layiqgörülən cinayətdir.
Müstəqillik uğrunda müharibə (1954–1962) Əlcəzairi yalnız torpaqdeyil, həm də yaşamaq hüququ uğrunda döyüş meydanına çevirdi.Fransız ordusu nəzarəti itirdikcə, humanizm normalarına ziddmetodlara əl atdı. İşgəncələr adi hala çevrildi, kütləvi qətllərgündəlik hala düşdü. İki milyon insan düşərgələrdə internə edildi,burada həyat şəraiti minlərlə insanın ölümünə səbəb oldu.
Ən yüksək qəddarlıq isə 1957-ci ildə Əlcəzair uğrunda döyüşdəmüşahidə edildi. Kütləvi həbslər, işgəncələr, edamlar üsyanıboğmağa yönəlmiş sistemin bir hissəsinə çevrildi. Lakin fransızterroru xalqın iradəsini sındıra bilmədi. Əlcəzairlilər hər küçə,hər kənd, öz identikliklərinin hər simvolu uğrunda mübarizəapardılar.
5 iyul 1962-ci il Əlcəzairin zəfər günü oldu. Qələbə bir milyoninsanın həyatı bahasına başa gəldi, lakin bu, əsrlərdir gözlənilənbir qələbə idi. Lakin Fransa arxasında məhv edilmiş iqtisadiyyat,dağıdılmış ailələr, saysız-hesabsız qurbanlar qoydu.
Bu gün Paris öz cinayətlərini tam etiraf etməkdən çəkinir.Əlcəzairlilər soyqırımın tanınmasını və təzminatı tələb edir, lakinFransa qeyri-müəyyənliklə cavab verir. Tarixin həqiqətindən qaçmasiyasəti, məsuliyyət daşımaq istəməmək iki ölkə arasında uçurumudərinləşdirir.
Mərakeş və Qərbi Saxara: münaqişənin kölgəsi
Mərakeş bu üçbucaqda öz yerini alaraq Qərbi Saxara ətrafındakımünaqişəni strateji manevrlər meydanı kimi istifadə edir. Əlcəzair,saxaralıların öz müqəddəratını təyin etmə hüququnu dəstəkləyərək,Rabatla diplomatik və siyasi toqquşmalara girir. Fransa isə ənənəviolaraq Mərakeşi dəstəkləyərək bu gərginliyi daha da artırır, özünümünaqişəni söndürmək əvəzinə alovlandıran bir oyunçuya çevirir.
Bu gün Əlcəzair, Fransa və Mərakeş arasındakı münasibətlər barıtçəlləyinə bənzəyir, burada hər yeni addım qığılcım ola bilər.Əlcəzair ədalət tələb edir, Mərakeş ərazilər istəyir, Fransa isənüfuzunu qorumaq istəyir.
Bu dövrəni qırmaq mümkündürmü? Fransa tarixinin həqiqətinəbaxmağa cəsarət etməyənədək, Mərakeş və Əlcəzair ortaq məxrəcəgəlməyənədək regionun gələcəyi qaranlıq olaraq qalacaq. Amma birşey aydındır: mübarizədə doğulan azadlıq ruhu Əlcəzairə keçmişiunutmağa imkan verməyəcək. Bu, sülh tapmaq üçün tanınma tələb edənbir tarixdir.
Qərbi Saxara təkcə Şimali Afrikanın xəritəsində bir nöqtə deyil.Bu, geosiyasi mübarizənin, diplomatik intriqaların və həllolunmamış tarixi travmaların simvoludur. Burada regionaloyunçuların və dünya güclərinin maraqlarının toqquşması bu səhralıqbölgəsini müasirliyin ən gərgin arenalarından birinə çevirir.
Əlcəzair üçün Qərbi Saxara sadəcə ərazi deyil, anti-kolonialmübarizənin simvoludur. Polisarionun müstəqillik uğrunda apardığımübarizənin dəstəklənməsi diplomatik manevr deyil, ideolojiseçimdir. Əlcəzair bu mübarizəyə resurslar, silah və beynəlxalqtəsir vasitəsilə dəstək verir, kolonializmə qarşı mübarizəaparanların gözündə ədalətin qoruyucusu obrazını gücləndirir.
Mərakeş isə Qərbi Saxaranı öz tarixi irsinin və milliidentikliyinin bir hissəsi hesab edir. Rabat təklif edilənmuxtariyyət planı çərçivəsində güzəştlərə getməyə hazırdır, lakinərazi bütövlüyü ilə bağlı iddialarından imtina etmək niyyətindədeyil. ABŞ administrasiyasının 2020-ci ildə bu planı tanımasıMərakeş üçün diplomatik zəfər oldu və Əlcəzairlə qarşıdurmanı dahada kəskinləşdirdi.
Fransa, Əlcəzair və Mərakeş arasında tarixi balansı qoruyarkənartıq neytrallığını saxlamır. Prezident Makronun Mərakeşinmuxtariyyət planını dəstəkləməsi ilə bağlı bəyanatı diplomatikfırtına yaratdı. Bu, Əlcəzair tərəfindən xəyanət kimi qəbul edildivə Fransanın Əlcəzairin maraqlarını boğmağa yönəlmiş köhnəsiyasətinin yeni bir mərhələsi kimi dəyərləndirildi.
Paris, Məğribi həmişə təsir zonası hesab edərək, hətta etibarınqalıqlarını da itirmək riski ilə üzləşir. Münaqişənin həllindəvasitəçi olmaq əvəzinə, Fransa tərəf tutaraq gərginliyin yenimərhələsini alovlandırır.
Qərbi Saxara münaqişəsi artıq yerli məsələ deyil. Bu, Afrikaqitəsində təsir uğrunda Qərb və Şərqin toqquşduğu qlobalqarşıdurmanın bir hissəsinə çevrilib.
Əlcəzair, Qərb hegemoniyasına qarşı balans olaraq Rusiya vəÇinlə əməkdaşlığını gücləndirir. Moskva və Pekin isə bu münaqişədənŞimali Afrikada təsir dairələrini genişləndirmək və ABŞ iləAvropanın dominantlığını şübhə altına almaq üçün istifadə edir.
ABŞ isə Mərakeşi dəstəkləyərək, regionda mövqelərinimöhkəmləndirir və Rabatı Aralıq dənizi ilə Şimali Afrikada nəzarətuğrunda mübarizədə əsas müttəfiqinə çevirir. Bu geosiyasi üçbucaqyalnız gərginliyi artıraraq, regional və hətta qlobal sabitliyitəhdid edir.
Qərbi Saxara ətrafındakı vəziyyət çoxsaylı risklərlədoludur:
- Münaqişənin eskalasiyası: 2021-ci ildə Əlcəzair ilə Mərakeşarasında diplomatik münasibətlərin kəsilməsi tərəflərinbarışmazlığını simvollaşdırdı. Hərbi silahlanma açıq qarşıdurmayaçevrilə bilər.
- Məğribdə qeyri-sabitlik: Münaqişə terrorizmə və qanunsuzmiqrasiyaya qarşı birgə səyləri bloklayır, regionu daha həssasedir.
- Qlobal gərginlik: Qlobal güclərin bu münaqişədə qarşıdurmasıqlobal konfrontasiya risklərini artırır.
Qərbi Saxara probleminin həlli yalnız siyasi iradə deyil, həm dəkompromisə hazır olma tələb edir. Beynəlxalq ictimaiyyət bütüntərəflərin maraqlarını nəzərə alaraq vahid cəbhədə çıxış etməlidir.Lakin müasir diplomatiya getdikcə daha çox rəqabətə məruz qalır,dialoq isə konfrontasiya ilə əvəz olunur.
Qərbi Saxara yalnız mübahisəli ərazi deyil. Bu, qlobaldiplomatiya üçün bir lakmus testi, bəşəriyyətin möhkəmliyinisınaqdan keçirən bir simvoldur. Dünya bu münaqişəni həll etmək üçünyol tapa biləcəkmi? Yoxsa bu səhra geosiyasi ambisiyaların sülhümidi üzərində qələbə çaldığı bir simvola çevriləcək?
Hər il bu düyün daha da sıx bağlanır və yeni genişmiqyaslıböhran ocağına çevrilmək təhlükəsi yaradır. Əgər dünya gözləriniyumsa, nəticələri Şimali Afrikanın hüdudlarından çox uzaqlara təsiredəcək.
Əlcəzair və Fransa: Tarixin ağır yükü
Əlcəzair və Fransa - qanlı tarix, dərin ziddiyyətlər və məcburidiplomatiya ilə bağlı iki ölkədir. 1962-ci ildə müstəqilliyiniqazanan Əlcəzair üçün bu, əsrlərlə davam edən kolonialqarşıdurmanın sonu olmadı. Bu gün iki ölkə arasındakı münasibətlərinciklik, etimadsızlıq və ambisiyalarla dolu uçurum üzərindəqurulmuş kövrək bir körpünü xatırladır.
Kolonial dövrdə soyqırım və identikliyin məhvini yaşamışƏlcəzair hələ də Parisi tərəfdaş deyil, gizli düşmən olaraq görür.Eyni zamanda, neokolonial kompleksdən əziyyət çəkən Fransa, etibarkörpüləri qurmaqdan daha çox köhnə yaraları oyadan ritorikayaüstünlük verir.
Miqrasiya böhranı: 2021-ci ildə Fransanın viza siyasətinisərtləşdirməsi Əlcəzair üçün sadəcə inzibati addım deyil, təhqiridi. Müasir Fransanın qurulmasında zəhməti olan milyonlarlaəlcəzairli bağlanmış qapılarla üzləşdi. Bu addım onilliklər boyudialoqun görüntüsünü saxlayan sosial və mədəni əlaqələrə ağır zərbəvurdu. Kolonial ritorika: Prezident Makronun Əlcəzair millətininFransa işğalından əvvəl mövcudluğunu şübhə altına alması kövrəktarazlığı pozdu. Əlcəzairlilər üçün bu, sadəcə diplomatik qalmaqaldeyil, həm də Fransanın tarixi cinayətlərini hələ də qəbuletməməsinə bir işarə idi. Kəşfiyyat qalmaqalları: Əlcəzair Fransanıölkəni qeyri-sabitləşdirmək cəhdlərində ittiham edərək “Sui-qəsdinuğursuzluğu” adlı sənədli film yayımladı. Bu addım etimadsızlıquçurumunun nə qədər dərin olduğunu göstərdi.
Paris ittihamlara birbaşa cavab verməkdən qaçaraq, susmataktikasını seçib. Fransız KİV-ləri bunu informasiya müharibəsininelementi adlandırır, lakin bu mövqe yalnız antaqonizmi gücləndirir.Susma müdriklik kimi deyil, günahın sübutu kimi qəbul edilir.
Əlcəzair, Fransa və Mərakeş arasındakı münasibətlər regionalqeyri-sabitliyin mərkəzinə çevrilib və hər addım yeni birmünaqişənin qığılcımı ola bilər.
Əlcəzair və Fransa: Diplomatların geri çağırılması,neokolonializmdə ittihamlar və gərgin diplomatik münasibətlərtarixi incikliklərin ağırlığını daşıyan körpüləri uçurur. Əlcəzairvə Mərakeş: Fransanın Qərbi Saxaranın muxtariyyət planınıdəstəkləməsi Əlcəzair üçün yeni bir zərbə oldu. 2021-ci ildə ikiqonşu arasında diplomatik əlaqələrin kəsilməsi regionu soyuqmüharibə zonasına çevirdi. Regionda militarizasiya: Əlcəzair vəMərakeşin silahlanması, qlobal təsir uğrunda mübarizə iləbirləşərək açıq hərbi münaqişə təhlükəsi yaradır. Fransanıntəsirinin azalması: Parisin provokativ addımları onunizolyasiyasını gücləndirir. Əlcəzair daxil olmaqla keçmiş fransızmüstəmləkələri, Qərb hegemoniyasına alternativ olaraq getdikcə dahaçox Moskvaya və Pekinə yönəlirlər.
Şimali Afrikanı nə gözləyir?
Əlcəzair və Fransa arasındakı münasibətlər yalnız iki ölkəninmübahisəsi deyil. Bu, köhnə imperiyaların təsirini itirdiyi vəRusiya, Çin kimi yeni oyunçuların onların yerini tutduğu qlobaldəyişikliklərin əksidir.
Əlcəzair üçün Fransa ilə münaqişə təkcə tarixi ədalət uğrundamübarizə deyil, həm də regional liderliyini gücləndirmək üçün birvasitədir. Fransa üçün isə bu, Şimali Afrikada öz yerini tamamiləitirmək riskidir.
Hər yeni diplomatik qalmaqal, hər bir ittiham və təxribat bugərginlik üçbucağını daha da partlayış təhlükəli edir. Əlcəzair,Fransa və Mərakeş öz tarixlərinin və ambisiyalarının tələsinədüşüblər. Burada hər bir addım həlledici ola bilər.
Problemin həlli üçün keçmişdəki səhvlərin etirafı və gələcəyinqarşılıqlı hörmət və bərabərlik üzərində qurulması tələb olunur.Lakin bu gün Şimali Afrika tarazlığın kənarında dayanıb: onuntaleyi tərəflərin dialoqa yol tapıb-tapmayacağından asılıdır.
Əlcəzair Qərbin təzyiqindən və kolonial irsdən bezərək, xaricisiyasət trayektoriyasını dəyişir. Bu gün ölkə yalnız yenitərəfdaşlar deyil, həm də yeni geosiyasi kimlik axtarışında Şərqəyönəlir.
Rusiya və Çin Əlcəzair üçün artıq müvəqqəti müttəfiqlər deyil,strateji tərəfdaşlardır. Rusiya müasir silah tədarükü, birgə hərbitəlimlər və beynəlxalq arenalarda siyasi dəstək təmin edir. Çin isə"Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsü çərçivəsində genişmiqyaslıinfrastruktur sərmayələri gətirir, bu da Əlcəzairə iqtisadiyüksəliş və inkişaf perspektivləri açır.
Bu yanaşma Əlcəzair üçün sadəcə diplomatik seçim deyil. Bu,köhnə dünya nizamına bir çağırışdır və ölkənin Qərbin, xüsusən dəFransa tərəfindən dayanıqlı diktatdan asılı olmadığını nümayişetdirmək istəyidir.
Əlcəzairin Şərqə yönəlməsi fonunda Mərakeş Qərbdəki mövqelərinigücləndirir. Paris Mərakeş üçün yalnız strateji tərəfdaş deyil, həmdə Qərbi Saxaranın muxtariyyəti planını dəstəkləyən əsasmüttəfiqdir. Bu diplomatik dəstək Rabatın statusunu gücləndirir vəonun Afrika İttifaqı da daxil olmaqla beynəlxalq strukturlarda əsasoyunçu kimi çıxış etməsinə şərait yaradır.
Bundan əlavə, Mərakeş Avropa İttifaqının qanunsuz miqrasiya iləmübarizədə əsas tərəfdaşı kimi özünü uğurla təqdim edir. Qərbölkələri bu rolu yüksək qiymətləndirir və Mərakeşin iqtisadiyyatınasərmayə qoyaraq siyasi və maliyyə dividentləri təmin edir.
Əlcəzair və Mərakeş arasındakı qarşıdurma çoxdan adi diplomatikmübahisələrin çərçivəsindən çıxıb. Bu münaqişə Şimali Afrika üçünsistematik risklər yaradır və regional böhrana çevrilmə təhlükəsiilə üz-üzədir.
Regional əməkdaşlığın pozulması: Şimali Afrika terrorizm vəqanunsuz miqrasiya kimi çağırışlarla üzləşir. Lakin Əlcəzair vəMərakeşin siyasi qarşıdurması bu problemlərin həlli üçün effektivəməkdaşlığı qeyri-mümkün edir. Qlobal güclərin təsirinin artması:Rusiya və Çin Əlcəzairdə mövqelərini gücləndirir, ABŞ və Aİ isəMərakeşi dəstəkləyir. Beləliklə, Şimali Afrika qlobal rəqabətmeydanına çevrilir, burada hər bir dövlət öz mövqelərinigücləndirməyə çalışır. Avropa maraqlarının zəifləməsi: Fransanınregiondakı tarixi rolu getdikcə zəifləyir. Keçmiş müstəmləkələrinartan narazılığı və Moskva ilə Pekinin təsirinin artması Avropanıniqtisadi və siyasi maraqlarını təhdid edir.
Şimali Afrikanın fəlakətli ssenaridən qaçması üçün yeni birdiplomatik yanaşmaya ehtiyac var. Bu yanaşma qarşılıqlı hörmət,suverenliyin təmin edilməsi və bütün tərəflərin maraqlarının nəzərəalınması prinsipləri üzərində qurulmalıdır.
Sadəcə bəyanatlar kifayət etməyəcək. Əlcəzair, Mərakeş və qlobaloyunçuların siyasi iradəsi tələb olunur. Beynəlxalq vasitəçilərgərginliyi azaltmaq və eskalasiyanın qarşısını almaq üçün həlledicirol oynamalıdır.
Şimali Afrika bu gün qlobal diplomatiyanın bütün problemləriniəks etdirən bir güzgü kimidir: etimadsızlıq, təsir uğrundamübarizə, kompromisə getmək bacarığının olmaması.
Region yeni bir qeyri-sabitlik mənbəyinə çevrilə bilər, lakin o,həmçinin dağıdıcı qarşıdurma üzərində diplomatiyanın qələbəçalmasının nümunəsi ola bilər.
Sülh əldə olunacaqmı? Bu, liderlərin tarixi inciklik vəambisiyalardan imtina edərək siyasi müdriklik göstərməsindənasılıdır. Lakin hələlik ümid işığı gərginlik kölgəsində azcasezilir. Əsas sual açıq qalır: Şimali Afrika tarixini sülhə yönəldəbiləcək liderlər tapılacaqmı, yoxsa biz yeni bir qlobalqarşıdurmanın şahidi olacağıq?
Bakunetwork
