Son illər ölkəmizdə gənclər arasında "subaylıq sindromu" hökm sürür. Evlənmək yaşına çatmış gənclər ailə qurmaqdan sanki ehtiyat edirlər. Buna əsasən işsizlik, evsizlik və digər problemlərin səbəb olduğu bildirilir. Aylıq qazanılan gəlirlə həm kirayə, həm də ehtiyacları qarşılamaq qeyri-mümkündür. Elə bu səbəbdən də gənclər ailə, uşaq sahibi olmaq istəmirlər. Bununla yanaşı, ailələrdə bir, iki, nadir hallarda üç uşaq dünyaya gəlir. Təbii artımda azalma müşahidə olunur. Bütün bunlar ölkəni demoqrafik böhrana aparır.
Bu vəziyyət digər ölkələrdə də müşahidə olunur. Lakin bir çox dünya ölkələrində bunun üçün qabaqlayıcı tədbirlər görülür. Məsələn, Türkiyədə bu il “Ailə ili” elan olundu. Yəni həm evlənəcək, həm də uşaq sahibi olacaq cütlüklər üçün xüsusi dəstək layihəsi hazırlanıb. Ailələrə bir sıra güzəştlər tətbiq edilib, dəstək paketi tətbiq edilib, sosial dəstək artırılıb. Yeni qəbul edilən sosial dəstək paketində doğuma görə birdəfəlik müavinət 5000 lirəyə (təxminən 250 AZN) qədər artırıldı. Bundan əlavə, birinci, ikinci uşaqlara aylıq ödənişlər, üç və daha çox uşaqlara daha yüksək ödənişlər tətbiq olunub. O cümlədən ailələrə iki illik güzəştli kreditlər tətbiq olunur. Belə dəstək paketləri digər ölkələrdə də həyata keçirilir. Məsələn, İran, Rusiya, Gürcüstan, Ermənistan, eyni zamanda Avropa ölkələrində.
Maraqlıdır, Azərbaycanda bu cür layihə həyata keçirilə bilərmi? Gənc ailələrin rifahını artırmaq və doğum göstəricilərini yüksəltmək üçün hansı addımlar atılmalıdır?
Mövzu ilə bağlı Publika.az-a danışan sosioloq Üzeyir Şəfiyev bildirdi ki, əslində bu gün tək bizdə yox, qlobal miqyasda təbii artımda enmə dinamikası müşahidə olunur:
“Özəlliklə də bu gün postsovet məkanında təbii artımda heç vaxt olmayacaq qədər ləngimə, geriləmə müşahidə olunur. Azərbaycanda da təbii artımın statistik təhlili göstərir ki, əvvəlki illərə nisbətən bir qədər ləngimə yaşanır. Hətta 2023-cü ilin statistikasında gördük ki, təbii artımda əvvəlki illərə nisbətən 15 faiz enmə dinamikası var. Bu il də təqribən oxşar statistika özünü göstərir.
Azərbaycan uzun müddət ənənəvi, patriarxat bir cəmiyyət olub. Belə cəmiyyətlərdə qaydalar, normalar daha çox cəmiyyət tərəfindən müəyyənləşir. Buradan daha çox ağsaqqal, ağbirçək arxetipləri var. Hətta ailə planlaşdırılmasında da bu cür arxetiplər təsir göstərirdi. Bildiyimiz kimi, Azərbaycan Sovet İttifaqının tərkib hissəsi olan dövrdə İkincisi Dünya müharibəsindən sonra itkilərin yerini doldurmaq üçün dövlət səviyyəsində demoqrafik siyasəti təşviq edən bir sıra alətlər işə salındı. O cümlədən uşaqpulu tətbiq olundu, “Qəhrəman ana” adı təsis olundu. Çoxuşaqlı ailələrə imtiyazlar, xüsusi üstünlüklər verilirdi. Bu da şübhəsiz ki, təbii artımı təşviq edirdi. Beləliklə də Azərbaycanda çoxuşaqlı ailə bir trend halını almışdı. Ancaq Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Azərbaycan müstəqillik əldə edərək, artıq qlobal dünyaya açıldı. İnsanlar dünya ölkələri ilə əlaqə qurandan sonra başa düşdülər ki, çox uşaq yox, daha keyfiyyətli uşaq böyütmək lazımdır. Yəni, uşağına syına yox, onun təhsili, karyerası, mənzil-məişət məsələlərinin həllinə fokslanmağa başladılar. Buna görə də, bu gün Azərbaycanda daha çox bir, iki, ən yaxşı halda üç uşağa üstünlük verirlər. Bu, həm insanların ailə-uşaq məsuliyyətini başa düşərək çətinliyə çiyin verməmək istəyi ilə bağlıdır. Yəni bunlar həm də daha eqoist həyat, daha rahat yaşamaq istəyi ilə bağlıdır".
Ekspert onu da qeyd etdi ki, insanların çoxuşaqlılığa marağını artırmaq üçün motivasiya edici dəstək tədbirləri olmalıdır:
“Düzdür, Azərbaycanda çoxuşaqlı ailələr üçün güzəştlər nəzərdə tutulur, imtiyazlar var. Beşdən çox uşağı olan ailələrə təqribən 105 manat civarında müavinət verilir. Ancaq bu, digər ölkələrlə, eləcə də qardaş Türkiyə ilə müqayisədə o qədər də təşviqedici dəstək aləti kimi görünmür. Hesab edirəm ki, əgər həqiqətən də Azərbaycanda təbii artımı təşviq etmək zərurəti varsa, o zaman bir sıra sosial dəstək tədbirləri görmək olar. Çünki təbii artımda gerçəkdən ləngimə müşahidə olunur. Bu isə yaxın perspektivdə olmasa da, orta və uzaq perspektivdə Azərbaycanın həm əmək bazarında, həm təhlükəsizlik, həm səfərbərlik məsələsində çətinliklər yarada bilər. Odur ki, bu cür problemlərlə üzləşməmək üçün lazımı tədbirlər görmək zəruridir”.
Ü.Şəfiyevin sözlərinə görə, on il əvvəlki statistika ilə müqayisədə Azərbaycanda gənclərin sayında da azalma müşahidə olunur:
“On il əvvəl Azərbaycanda gənclərin sayı 29-30 faiz idisə, indi 20-21 faiz təşkil edir. Eyni zamanda xaricə gedən gənclərimiz də var. Bu da şübhəsiz ki, təbii artırma təsir göstərir. Eyni zamanda rayonlardan paytaxtda axın güclüdür. Bu da şübhəsiz ki, nikahların bağlanmasına mənfi təsir göstərir. Çünki təbii artım həmişə bölgələrdə daha çox olub. Əgər gənclər paytaxta axın edirsə, demək bu, təbii artıma və nikahın bağlanmasına da təsir göstərir. Bütövlükdə gənclər arasında evlənmək həvəsi azaldıb, çünki gənclər sanki eqoist həyat yaşamaq istəyirlər. Ailə, uşaq məsuliyyəti çəkmək istəmirlər. Hətta Asiya ölkələrində, Çində, Yaponiyada gənclər arasında "subaylıq sindromu" deyiləm bir sindrom yayılıb ki, onlar virtual aləmə kökləniblər, ünsiyyət ehtiyaclarını virtual vasitələrlə ödəyirlər deyə, artıq heç real ailə həyatına bağlanmırlar. Ola bilsin ki, qlobal dünyanın bir parçası kimi həmin tendensiya Azərbaycan gənclərinə də təsir göstərir”.
