13 gün əvvəl Avropa İttifaqının Xarici İşlər üzrə AliNümayəndəsi Kaya Kallasın rəhbərlik etdiyi ofis Avropa İttifaqınınErmənistandakı missiyasının mandatını daha iki il müddətinəuzatmağı təsdiqləyib. Qərarın qəbulu ilk baxışdan rutin diplomatikprosedur kimi görünə bilər, lakin onun arxasında çox dahagenişmiqyaslı geosiyasi plan var.
Brüssel "sülhü dəstəkləmək" ritorikası altında ErmənistandakıMüşahidə Missiyasından (UMA) Cənubi Qafqazdakı güc balansınıdəyişmək üçün alət kimi istifadə etmək niyyətindədir.
İlk-əvvəl "sırf müşahidə missiyası" qismində təqdim edilənEUMA-nın fəaliyyəti illər keçdikcə casusluq, agentura, kəşfiyyat vəmilitar məzmunlu işlər toplusuna çevrilməkdədir.
Yeni mandat yalnız vəziyyətin monitorinqinin davam etdirilməsinideyil, həm də missiyanın hərbi texnika, xüsusi nəqliyyat vasitələrivə silahlarla təchiz edilməsini nəzərdə tutur. Əvvəllər yalnız“binokllar və fotoaparatlarla” məhdudlaşan Avropa nümayəndələriartıq silah daşımaq hüququ əldə edəcəklər.
Müşahidəçilikdən silahlı fəaliyyətə keçid Avropa İttifaqınınregionda yalnız siyasi deyil, həm də hərbi yolla möhkəmlənməkistəyini açıq şəkildə nümayiş etdirir.
Xüsusi narahatlıq doğuran məqam EUMA mənsublarınınErmənistan-Türkiyə və Ermənistan-İran sərhədlərindəyerləşdirilməsinin planlaşdırılmasıdır. Bu ərazilər Rusiya, Türkiyəvə İran kimi böyük oyunçuların maraqlarının ən kəskin şəkildətoqquşduğu strateji geopolitik gərginlik nöqtələridir. Xüsusilədiqqət çəkən məsələ Ermənistan-Türkiyə sərhədindəki durumdur.
Məzkur sərhəd tarixi razılaşmalara əsasən Rusiya sərhədçiləritərəfindən qorunur. Brüssel açıq şəkildə strateji əhəmiyyətə malikGümrüdəki 102-ci hərbi bazanı da daxil olmaqla, Rusiya hərbimövcudluğunu tədricən sıxışdırmağı hədəfləyir. Və bəhs etdiyimizməqam sadəcə diplomatik gediş deyil - Moskvanın üzərinə açıqçağırış və regional dinamikanı yenidən qurmaq cəhdidir.
EUMA-nın silahlandırılması Fransanın fəal iştirakı olmadanmümkün olmazdı. Planın baş ideoloqu olan Paris Afrikadakı təsirimkanlarının əhəmiyyətli hissəsindən məhrum olandan və vədənizaşırı ərazilərində böhranlarla üzləşdikdən sonra geosiyasimövqelərini möhkəmləndirmək üçün yeni fürsətlər axtarır. CənubiQafqaz Fransanın ambisiyalarını reallaşdırmaq üçün əlverişlimeydançaya çevrilib. Emmanuel Makron sərt antirusiya vəanti-Azərbaycan ritorikası ilə tanınır və regionda “Avropamövcudluğunu gücləndirmək” ideyasını açıq şəkildə dəstəkləyir.Əslində isə bu mövcudluq gərginliyin artması və yeni silahlanmayarışına səbəb olur.
Emmanuel Makron açıq şəkildə Ermənistanı müdafiə etmək vəregionda Avropa təsirini artırmaq haqqında danışır. Onunritorikasının arxasında daha çox şəxsi ambisiyalar dayanır. Fransaüçün Ermənistan bir məqsəd deyil, bir vasitədir. Bu ölkəningələcəyi və sabitliyi Paris üçün yalnız öz maraqlarını həyatakeçirmək kontekstində əhəmiyyət daşıyır.
Avropa İttifaqının Ermənistana dəstəyi təkcə siyasi ritorika ilədeyil, həm də real addımlarla müşayiət olunur. Avropa Sülh Fonduvasitəsilə Ermənistan 2023–2024-cü illərdə zirehli texnika, havahücumundan müdafiə sistemləri və digər avadanlıqları əhatə edənhərbi yardım alıb. Bu, Brüsselin Ermənistana tərəfdaş deyil, özstrateji məqsədlərinə nail olmaq üçün alət kimi baxdığınıvurğulayır. Ermənistanın öz taleyi, iqtisadiyyatı, təhlükəsizliyivə gələcəyi Avropa siyasətçilərini yalnız o halda maraqlandırır ki,bunlar geosiyasi oyunlarda istifadə oluna bilsin.
Belə çirkin və təhlükəli siyasət Avropa İttifaqına qarşıregional oyunçuların kəskin müqavimətini qaçılmaz edir. Azərbaycanmissiyanın qərəzliliyi və Bakı maraqlarının nəzərə alınmaması iləbağlı narazılığını ilk gündən ifadə edib.
Rəsmi Bakı ötən il xəbərdarlıq etmişdi ki, Cənubi Qafqazdakı gücbalansını xarici qüvvələr vasitəsilə dəyişdirmək cəhdləri yalnızeskalasiyaya və yeni münaqişələrə gətirib çıxaracaq. Avropaİttifaqının Ermənistandakı missiyasının mandatınıngenişləndirilməsi və onun militarizasiyası bölgədəki həssassabitliyi daha da sarsıdır və sülhə təhdid yaradır.
Brüssel bu mövqeləri zəiflətməklə, Rusiya hərbi mövcudluğunu, ocümlədən strateji əhəmiyyətə malik Gümrüdəki 102-ci hərbi bazanıregiondan sıxışdırmağa çalışır. Bu addım təkcə diplomatik manevrdeyil, eyni zamanda Moskvaya açıq çağırışdır.
Türkiyə Azərbaycanın strateji müttəfiqi olaraq, Avropaplanlarını öz təsirinə təhdid kimi görür. Ankara üçün Avropaİttifaqının Ermənistan-Türkiyə sərhədindəki silahlı bölmələrininiştirakı sadəcə bir çağırış deyil, onun strateji maraqlarınamüdaxilədir.
Eyni zamanda, İran da vəziyyəti diqqətlə izləyir. Ermənistanlaşimal sərhədi Tehranın milli təhlükəsizliyi baxımından stratejiəhəmiyyətə malikdir. İranın yüksək rütbəli rəsmiləri Avropaİttifaqı missiyasının genişləndirilməsinə qarşı çıxış edərək, beləaddımların regional sabitliyi pozacağını dəfələrləvurğulayıblar.
Brüsselin bu siyasəti Avropa İttifaqını tərəfsiz vasitəçi kimiqəbul etməyi çətinləşdirir. Missiya getdikcə münaqişəniniştirakçısına çevrilir. İrəvana dəstək açıq və birtərəfli xarakterdaşıyır ki, bu da sülh prosesini pozur və tərəflər arasındakıuçurumu dərinləşdirir.
Avropa İttifaqının Ermənistandakı missiyasının genişləndirilməsisülhə deyil, eskalasiyaya doğru addımdır. Fransa bu prosesdəbaşlıca rolu oynayaraq, Avropa İttifaqını öz ambisiyalarını həyatakeçirmək üçün istifadə edir. Bu siyasət yalnız regional sabitliyipozmaqla kifayətlənmir, həm də Cənubi Qafqazdakı ümumitəhlükəsizliyi təhdid edir.
Brüssel öz siyasətini yenidən nəzərdən keçirməli və birtərəflidəstək əvəzinə balanslı əməkdaşlığa üstünlük verməlidir. Əks halda,Avropa İttifaqı Azərbaycanın, Türkiyənin və İranın etimadınıitirərək, bölgədə gərginliyi daha da artıracaq. Cənubi Qafqaz incəbalans tələb edən bir regiondur və birtərəfli qərarlar yalnızvəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir.
Xatırladaq ki, 2023-cü ilin mart ayında Aİ missiyasının rəhbəriMarkus Ritter Deutsche Welle-yə verdiyi müsahibədə belə demişdi:“Bizim sərəncamımızda yalnız dürbinlər və fotoaparatlar var”. Ozaman bu bəyanatlar missiyanın sırf müşahidə funksiyasındaqalacağına dair təminat kimi səslənirdi. Lakin iki il ərzindəvəziyyət köklü şəkildə dəyişdi. Brüssel artıq gizlətmir ki, missiyamüasir hərbi texnika, nəqliyyat vasitələri ilə təchiz ediləcək vəəməkdaşları silah daşımaq səlahiyyətinə malik olacaq. Bu addımlar,Aİ-nin sülhməramlılıq ritorikasından uzaqlaşaraq hərbi strategiyayakeçid etdiyini açıq şəkildə göstərir.
Bu prosesdə xüsusi rolu Avropa Sülh Fondu oynayır. Aİ-nin hərbilayihələrini maliyyələşdirmək üçün yaradılmış bu alət artıqErmənistanın hərbi potensialının artırılması məqsədilə fəal şəkildəistifadə olunur. 2023–2024-cü illər ərzində bu fond zirehlitexnika, hava hücumundan müdafiə sistemləri və digər hərbiavadanlıqların tədarükü üçün böyük məbləğdə vəsait ayırıb. Buaddımlar formal olaraq Ermənistanın təhlükəsizliyinin təminedilməsi ilə əsaslandırılsa da, əslində bu ölkəni xarici geosiyasioyunların meydançasına çevirir. Bakıda isə bu yanaşma çoxdandeşifrə edilib. Azərbaycan dəfələrlə Aİ-ni birtərəfli siyasətdənçəkinməyə çağırıb, lakin bu xəbərdarlıqlar qulaqardına vurulub.
Brüssel sülh və sabitlik vəd etmək əvəzinə, bölgədə yeniqarşıdurma dalğası yaradır. Cənubi Qafqaz regional dövlətlərinmaraqlarının xarici qüvvələrin məqsədlərinə qurban verildiyi birarena halına gəlir. Ermənistanın gücləndirilməsi və Aİ-nin hərbivarlığının artırılmasına yönəlmiş siyasət bütün region üçün ciddirisklər daşıyır. Azərbaycanın, Türkiyənin və İranın maraqlarınınəzərə almayan bu yanaşma sanki odla oynamağa bənzəyir. Aİ-ninErmənistandakı missiyasının militarizasiyası sülhə deyil, nəzarətə,təsirə və alternativ baxışların boğulmasına yönəlmiş addımdır.
Cənubi Qafqaz mürəkkəb və həssas bir regiondur, burada atılanhər yanlış addım yeni bir münaqişənin qığılcımına çevrilə bilər.Özünü sülhün təminatçısı kimi təqdim edən Avropa İttifaqı, əksinə,gərginliyin mənbəyinə çevrilmək riski ilə üz-üzədir. Brüsselmilitarizasiya kursunu davam etdirdiyi təqdirdə, bu, qaçılmazolaraq regionun sərhədlərini aşan nəticələrə gətirib çıxaracaq.
Avropa İttifaqının Ermənistandakı missiyasının 2025-ci il üçüngenişləndirilməsi qərarı, elan edilən sabitlik təminatıməqsədlərindən daha dərinə gedən bir geopolitik kontekstə malikdir.Brüssel sülhməramlılıq ritorikasına söykənərək, bu missiyanıhərbi-siyasi təzyiq vasitəsinə çevirir. Cənubi Qafqaz, uzunillərdir kövrək balansda saxlanılan bir region olaraq, qlobal vəregional oyunçuların maraqlarının toqquşduğu növbəti arenayaçevrilir.
Avropa İttifaqının missiyasının militarizasiyası Cənubi Qafqazüçün ciddi risklər daşıyır. Sabitliyə töhfə vermək əvəzinə Brüsselmövcud ziddiyyətləri kəskinləşdirir və yeni gərginlik xətləriyaradır. Aİ-nin birtərəfli siyasəti onu neytral tərəfdaş kimi qəbuledilən bir qurumdan münaqişə tərəfinə çevirir. Xarici qüvvələrinmüdaxiləsi əsas regional oyunçular arasında qarşıdurmanı daha dagücləndirərək sülh prosesini çətinləşdirir.
Azərbaycan, Türkiyə və İran Avropa hərbi iştirakınıngücləndirilməsinə qarşı barışmaz mövqe nümayiş etdirir. Bu,regional dinamikanın daha da mürəkkəbləşməsinə, təhlükəsizliyinzəifləməsinə və eskalasiya riskinin artmasına səbəb olacaq. Onsuzda kövrək balansda olan Cənubi Qafqaz yerli maraqların nəzərəalınmadığı, xarici qüvvələrin ambisiyalarının üstünlük təşkiletdiyi bir geopolitik mübarizə meydanına çevrilir.
Avropa İttifaqının Ermənistandakı missiyası sülhməramlıtəşəbbüsdən siyasi təzyiq və militarizasiya alətinə çevrilir.Təhlükəsizlik ritorikası altında Brüssel regionun sabitliyi üçünrisklər doğuran geopolitik üstünlük strategiyasını irəliaparır.
Azərbaycan, Türkiyə və İran bu cür müdaxiləyə qarşı açıq şəkildəetiraz edərək, Aİ-nin addımlarının yalnız ziddiyyətləridərinləşdirəcəyini və yeni gərginlik dalğası yaradacağınıvurğulayır. Əgər Brüssel həqiqətən Cənubi Qafqazda sabitlikdəmaraqlıdırsa, o, öz yanaşmasını yenidən nəzərdən keçirməlidir. Əkstəqdirdə, Aİ regional oyunçuların etimadını itirərək, mövcudgərginliyi genişmiqyaslı böhrana çevirmə riski ilə üzləşəcək.
Aydındır ki, Ermənistan Fransa üçün tərəfdaş deyil, vasitədir.Paris Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sabitliyə nail olmağa çalışmır.Əksinə, o, regiondakı sülhü qurban verməyə və öz geopolitikrəqiblərini — Rusiya, Türkiyə və Azərbaycanı zəiflətməyə hazırdır.Belə siyasət qanuni suallar doğurur: Paris və Brüsselin maraqlarıregionun sabitlik maraqları ilə nə qədər üst-üstə düşür? Onlar özhərəkətlərinin Qafqazdakı sülhə təsirlərini nəzərə almağahazırdırlar?
