“2025-ci ildə Azərbaycanın ali təhsil sistemində yeni ixtisaslara olan marağın artacağı gözlənilir”.
Bu sözləri AzEdu.az-açıqlamasında Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Kamran Əsədov qeyd edib.
K.Əsədovun sözlərinə görə, buraxılış imtahanlarının yaxınlaşması abituriyentlər üçün yalnız akademik biliklərin yoxlanılması mərhələsi deyil, eyni zamanda onların gələcək karyeralarına yön verəcək mühüm bir qərarın başlanğıcıdır:
“Hər il minlərlə gənc ixtisas seçimi qarşısında dayanır və bu seçim onların peşəkar həyatının uğurlu və ya çətin olmasını müəyyənləşdirə bilər. Xüsusilə XXI əsrdə elmi-texnoloji inqilabların təsiri ilə yeni ixtisasların meydana çıxması və ənənəvi ixtisaslara olan marağın tədricən azalması, tələbələrin qərarlarını daha da çətinləşdirir. Azərbaycanın təhsil sistemi və əmək bazarının xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, bu məsələyə daha dərindən yanaşmaq və perspektivləri təhlil etmək vacibdir.
Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununda təhsil prosesinin məqsədlərindən biri əmək bazarının tələblərinə uyğun yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasıdır. Bununla yanaşı, təhsil sistemi daim yenilənən qlobal çağırışlara cavab verməlidir. Son illər ölkədə süni intellekt, böyük verilənlər analitikası, kibertəhlükəsizlik, yaşıl texnologiyalar, bərpa olunan enerji və biotexnologiya kimi sahələrdə ixtisasların artırılması bu çağırışlara uyğun olaraq atılmış addımlardır. 2024-cü ildə təhsil müəssisələrinə əlavə edilən yeni ixtisasların daxil edilməsi də bu məqsədə xidmət edir.
Yeni ixtisaslara olan tələbatı qiymətləndirmək üçün əmək bazarının real vəziyyətini və beynəlxalq təcrübəni nəzərdən keçirmək vacibdir. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına əsasən, texnologiya və mühəndislik sahələrində iş elanlarının sayı 2018-2023-cü illər arasında 40%-dən çox artıb. Lakin eyni dövrdə bu sahələr üzrə ixtisaslaşan məzunların sayı artan tələbatı tam ödəməyib.
Bu, xüsusilə informasiya texnologiyaları və kibertəhlükəsizlik sahələrində nəzərə çarpır. 2023-cü ilin sonlarında Azərbaycanın müxtəlif özəl şirkətləri tərəfindən kibertəhlükəsizlik üzrə açıq vakansiyaların 30%-i doldurulmamış qalmışdı. Bu fakt, tələbələrin texnoloji sahələrə yönəldilməsinin vacibliyini bir daha vurğulayır”.
Həmsöhbətimiz vurğulayıb ki, müasir dövrdə təhsil sistemlərinin texnologiya və elmi araşdırmalara əsaslanaraq inkişaf etməsi əmək bazarının tələblərinə uyğun kadrların hazırlanmasında əsas rol oynayır:
“Məsələn, Finlandiya və Sinqapur kimi ölkələrdə təhsil sistemi əmək bazarının dəyişən tələblərinə uyğun çevik və dinamik şəkildə dəyişir. Sinqapurun texnologiya sahəsində uğuru, ali təhsil müəssisələrinin Google, Microsoft kimi beynəlxalq şirkətlərlə əməkdaşlıq edərək məzunlara praktiki təcrübə imkanı təqdim etməsindən qaynaqlanır. Azərbaycanın universitetlərində də bu yanaşmanın tətbiq edilməsi, yeni ixtisasların tələbatını artırmaqla yanaşı, məzunların beynəlxalq səviyyədə rəqabət qabiliyyətini də təmin edər.
Yeni ixtisasların uğur qazanması üçün onların tədris proqramlarının beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması və müasir avadanlıqlarla təmin edilməsi vacibdir. Bu sahədə Almaniyanın yanaşması nümunə ola bilər. Almaniyada ali təhsil müəssisələri yeni texnoloji ixtisasları təqdim edərkən, həmin sahələr üzrə texniki laboratoriyalar və tədris mərkəzləri yaradır.
Azərbaycanda isə bəzi yeni ixtisasların tələb olunan infrastruktura malik olmadığını görürük. Məsələn, yaşıl texnologiyalar və ya bərpa olunan enerji üzrə ixtisaslarda tələb olunan praktiki biliklər yalnız nəzəriyyə ilə məhdudlaşdırılır. Bu isə tələbələrin tədris müddətində iş bazarına uyğunlaşmasına mane olur.
Digər bir problem, abituriyentlərin və valideynlərin yeni ixtisaslara olan marağının aşağı səviyyədə olmasıdır. Azərbaycanda ənənəvi olaraq tibb, hüquq və iqtisadiyyat sahələrinə yüksək maraq göstərilir. Halbuki texnologiya və mühəndislik sahələri daha perspektivli gələcək təmin edə bilər. Bunun əsas səbəblərindən biri, cəmiyyətin bu sahələr haqqında kifayət qədər məlumatlı olmamasıdır.
Gənclər arasında maarifləndirmə kampaniyalarının təşkili, uğurlu məzunların təcrübələrinin paylaşılması və bu sahələrdə karyera imkanlarının vurğulanması vacibdir. Norveç və İsveç kimi ölkələrdə bu yanaşma tətbiq olunur və nəticədə texnologiya sahələrinə olan maraq sürətlə artır”.
Yeni ixtisasların əlavə edilməsi nə qədər vacib olduğunu deyən K.Əsədov onların təsirli olması üçün təhsil siyasətində kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi tələb olunduğunu söyləyib:
“Təhsil müəssisələri dövlət və özəl sektorla əməkdaşlıq edərək tələbələrin real layihələrdə iştirakını təmin etməlidir. Bu, yalnız ixtisaslara marağı artırmaqla qalmır, həm də məzunların iş bazarına daha hazırlıqlı daxil olmasını təmin edir.
Ümumilikdə, 2025-ci ildə Azərbaycanın ali təhsil sistemində yeni ixtisaslara olan marağın artacağı gözlənilir. Lakin bu marağın davamlı olması üçün təhsil sistemində beynəlxalq təcrübələrə əsaslanan islahatlar aparılmalı və əmək bazarının tələblərinə uyğun məzmunlu proqramlar təqdim edilməlidir. Əks halda, yeni ixtisasların tələbatı yalnız ilkin dövrdə ürəkaçan olacaq, lakin uzunmüddətli perspektivdə mövcud problemlər dərinləşəcək.
Beləliklə, abituriyentlərə düzgün istiqamət verilməsi, ixtisasların tədris keyfiyyətinin artırılması və əmək bazarı ilə sıx əlaqənin qurulması ölkənin həm təhsil, həm də iqtisadi inkişafına mühüm töhfə verəcək”.
