Kamran Əsədov: “TələbəPlus” kimi kartların nəqliyyatda və yaşayış xərclərində güzəştlər təmin etməməsi tələbələrin gündəlik həyatına real təsir göstərmir”
Məlumdur ki, təhsil alan tələbələrə artıq bir müddətdir “TələbəPlus” kartları verilib. Həmin kartlar tələbələrə bir sıra imtiyazlar verir. “TələbəPlus” layihəsi Təhsilin İnkişafı Fondu, Kapital Bank və “Visa” beynəlxalq ödəmə texnologiyaları şirkətinin birgə təşəbbüsü ilə həyata keçirilir.
Onların təşəbbüsü ilə qısa zamanda 23 universitet üzrə bakalavriat, magistratura, doktorantura pillələri üzrə 190 min tələbə “TələbəPlus” kartı ilə təmin edildi. Ancaq həmin imtiyazların verildiyi mağazalarda, əyləncə mərkəzlərində qiymətlər çox yüksəkdir və tələbə üçün əlçatan deyil. Yəni bu zaman həmin kartlar, demək olar ki, heç bir rol oynamır. Həmin məkanlarda olan məhsulların qiyməti baha olduğundan, tələbə üçün əlverişsizdir. Bu kartlarda elə məkanlar öz əksini tapıb ki, tələbənin cibinə uyğun deyil. Tələbələr bu səbəblərlə bağlı kartdan istifadə edə bilmir, narazılıqlarını bildirirlər. Maraqlıdır, niyə həmin kartlarda tələbə üçün əlçatan və qiyməti münasib olan mağazalar, restoranlar, əyləncə mərkəzləri öz əksini tapmır, əksinə, onlar məşhur firma dükanlara, bahalı məkanlara yönəldirilirlər?
“TələbəPlus” kartı ilkin mərhələdə tələbələrin gündəlik xərclərini azaltmaq məqsədi daşısa da, təhlillər göstərir ki, bu kart əsasən restoran və geyim mağazalarında endirimləri əhatə edir, halbuki…”
Təhsil eksperti Kamran Əsədov “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, Azərbaycanda tələbələr və təhsil işçiləri üçün güzəştli kartların – “TələbəPlus” və “TəhsilPlus” – yaradılması onların sosial-iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq və təhsil ehtiyaclarını dəstəkləmək məqsədi daşıyır. Lakin mövcud tətbiqlər tələbələrin əsas ehtiyaclarını tam şəkildə qarşılamır və bu, onların narazılığına səbəb olur: “Belə ki, “TələbəPlus” kartında əsas güzəştlərin mağaza və restoranlara yönəlməsi, tələbələrin təhsil və gündəlik həyat üçün daha vacib olan sahələrdə dəstəksiz qalmasına səbəb olur. Azərbaycan qanunvericiliyində tələbələrin və təhsil işçilərinin sosial müdafiəsini təmin etmək üçün müxtəlif mexanizmlər nəzərdə tutulub. “Təhsil haqqında” Qanunun 5-ci maddəsinə əsasən, dövlət təhsilin əlçatanlığını təmin etmək üçün müxtəlif sosial dəstək proqramlarını həyata keçirməlidir. Lakin bu istiqamətdə praktiki mexanizmlər hələ də kifayət qədər inkişaf etməyib. Məsələn, “TələbəPlus” kartı ilkin mərhələdə tələbələrin gündəlik xərclərini azaltmaq məqsədi daşısa da, təhlillər göstərir ki, bu kart əsasən restoran və geyim mağazalarında endirimləri əhatə edir. Halbuki, tələbələrin ən çox xərclədiyi sahələr təhsil materialları, ictimai nəqliyyat və yaşayış xərcləridir. Statistik məlumatlara əsasən, Azərbaycanda ali təhsil alan tələbələrin təxminən 45%-i şəhərdən kənar bölgələrdən gəlir və onların təhsil ilə bağlı xərcləri daha yüksəkdir. İctimai nəqliyyat və yataqxana xərcləri tələbələrin ümumi büdcəsinin təxminən 30%-ni təşkil edir. Bu halda, “TələbəPlus” kimi kartların nəqliyyatda və yaşayış xərclərində güzəştlər təmin etməməsi tələbələrin gündəlik həyatına real təsir göstərmir. Dünya təcrübəsinə nəzər saldıqda, tələbələr üçün güzəştli kartların effektiv tətbiqinə dair müxtəlif uğurlu nümunələr mövcuddur. Məsələn, Almaniyada tələbələr üçün nəzərdə tutulmuş “Semester Ticket” sistemi onlara ictimai nəqliyyatdan pulsuz və ya cüzi ödənişlə istifadə etmə imkanı verir. Bu, tələbələrin həm maddi yükünü azaldır, həm də təhsil müəssisələrinə çatmağı asanlaşdırır. Böyük Britaniyada “Totum” kartı vasitəsilə tələbələr nəqliyyat, kitab mağazaları və onlayn təhsil platformalarında geniş güzəştlər əldə edirlər. ABŞ-da “ISIC” kartı (International Student Identity Card) dünya miqyasında istifadə edilə bilər və tələbələrə endirimli uçuşlar, kitab mağazalarına çıxış və proqram təminatlarında güzəştlər təqdim edir. Azərbaycan kontekstində tələbələrin əsas ehtiyaclarını təmin etmək üçün bu kimi kartlarda əsasən bu sahələrdə güzəştlər təmin edilməlidir:
Birincisi, təhsil resurslarına çıxış təmin olunmalıdır. Kitab mağazalarında, dərs vəsaitlərində və çap xidmətlərində güzəştlər tələbələrin təhsil xərclərini azalda bilər. Hazırda tələbələrin böyük bir qismi dərs vəsaitlərinin baha olması səbəbindən alternativ yollar axtarır ki, bu da onların təhsil keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
İkincisi, ictimai nəqliyyat sahəsində güzəştlər vacibdir. Bakı şəhərində tələbələr üçün ictimai nəqliyyatdan istifadə haqları standart qiymətlərlə eyni səviyyədədir. Halbuki, tələbələrin gündəlik hərəkət xərclərini azaltmaq məqsədilə xüsusi endirimli tariflər tətbiq oluna bilər. Bundan əlavə, rayonlardan şəhərlərə səyahət edən tələbələr üçün də endirimli qatar və avtobus biletləri təqdim edilməlidir.
Üçüncüsü, yaşayış xərcləri ilə bağlı dəstək tədbirləri həyata keçirilməlidir. Tələbə yataqxanalarının çatışmazlığı problemi onların kirayə mənzillərdə yaşamasına səbəb olur. Güzəştli kommunal xidmətlər, o cümlədən internet, elektrik və su təchizatında endirimlər tələbələr üçün böyük dəstək olar.
Dördüncüsü, tələbələrin sağlamlıq və sosial həyatını təmin etmək üçün tibbi xidmətlərdə və idman mərkəzlərində güzəştlər təmin edilməlidir. İdman zalları və psixoloji dəstək xidmətlərində güzəştlər tələbələrin fiziki və psixoloji sağlamlığını qorumaq üçün mühüm addımdır. Həmçinin, tələbələr üçün apteklərdə əsas dərman preparatlarına güzəştlər tətbiq edilməlidir.
Bu kartların daha faydalı olması üçün nəzərdə tutulmalı olan ən vacib məqam onların tələbələrin real ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmasıdır. Təhsil sahəsinə yönəlmiş güzəştlərin artırılması, nəqliyyat və yaşayış sahəsində maddi dəstək tədbirlərinin həyata keçirilməsi tələbələrin akademik fəaliyyətlərini daha rahat və effektiv şəkildə davam etdirməsinə şərait yaradacaq. Bu yanaşma yalnız tələbələrə deyil, həmçinin təhsil sisteminin ümumi inkişafına töhfə verəcək və ölkədə təhsilin əlçatanlığını artıracaq. Nəticə olaraq, təhsil və sosial dəstəyi birləşdirən belə kartların təkmilləşdirilməsi dövlət və tələbələr arasında əməkdaşlığı daha da gücləndirəcək və onların cəmiyyətə töhfəsini artıracaq”.
Günel CƏLİLOVA
