Bakı. Trend:
Avropa tarixi bir dönüş nöqtəsinə çatıb. Ən təhlükəlisi odur ki,bunu özü belə anlamır. ABŞ Donald Trampın rəhbərliyi altında qlobaliqtisadi qaydaları yenidən müəyyənləşdirərkən, Avropa İttifaqı hələdə artıq mövcud olmayan rəqiblə mübarizəyə köklənib. Brüssel“baydenomika”nın kölgələri ilə savaşmağa davam edir, halbuki Trampiqtisadiyyatın dövlət idarəçiliyinə əsaslanan ənənəvi qaydalarınıkökündən dəyişdirir.
Onilliklər boyu Avropa ABŞ-ı azad bazar, dövlətin minimalmüdaxiləsi ilə uğurun təminatçısı olan bir model kimi görüb. Bu mifo qədər dərin kök salmışdı ki, Avropanın iqtisadi strategiyasınıformalaşdırırdı. Lakin həqiqət daha mürəkkəb idi: dövlət müdaxiləsihəmişə ABŞ iqtisadiyyatının əsas hissəsi olub və XXI əsrdə bu roldaha da güclənib.
2013-cü ildə iqtisadçı Mariana Mazzukato özünün "SahibkarDövlət" adlı kitabında bu mifi dağıtdı. Onun arqumentləriinkarolunmaz idi: ABŞ-ın internet, GPS və smartfon texnologiyalarıkimi ən böyük texnoloji nailiyyətləri məhz dövlətinvestisiyalarının nəticəsidir. İnternet ABŞ Müdafiə NazirliyininARPANET proqramı çərçivəsində yaradılıb, GPS hərbi ehtiyaclar üçünhazırlanıb, sensor ekranlar və litium-ion batareyalar isə dövlətqrantları ilə dəstəklənib.
Sonra isə Co Bayden dövrü gəldi və dövlət müdaxiləsinin istisnadeyil, qayda olduğunu təsdiqlədi. “İnflyasiyanın Azaldılması Aktı”çərçivəsində yaşıl texnologiyaların dəstəklənməsi üçün ayrılan369 milyard dollar Avropada əsl şok effektiyaratdı. Aİ liderləri, o cümlədən Emmanuel Makron, Vaşinqtonuinvestisiyaları və texnologiyaları okeanın o tayına çəkməkdəittiham etdilər.
Brüssel sürətlə adaptasiya olmağa çalışaraq öz dövlət dəstəyimodellərini hazırladı: subsidiya proqramları, yaşıl texnologiyalarasürətləndirilmiş investisiyalar və milli çempionlarındəstəklənməsi. Sanki Avropa bu mübarizəyə hazır idi. Lakin bumübarizə keçmişlə savaşdan başqa bir şey deyildi.
Tramp oyunun qaydalarını dəyişir
Donald Trampın səhnəyə qayıdışı ilə kökündən fərqli bir iqtisadifəlsəfə ortaya çıxır: "Milli kapitalizm". Bu fəlsəfə dövlət dəstəyimetodlarını rədd edir, onun yerinə bazar qüvvələrinə,liberallaşmaya və sərt rəqabətə üstünlük verir. Burada mühüm birfərq var: bu rəqabət sərt tariflərlə və proteksionist tədbirlərləqorunan bir sistem daxilində aparılır.
Tramp və komandası sənaye siyasətindən zəhləsi gedir; onlarınfikrincə, bu, dövlətin bazara müdaxilə edərək qalibləri seçməsinəgətirib çıxarır. Trampın mümkün maliyyə naziri kimi təqdim edilənSkott Bessentin sözlərinə görə, “genişmiqyaslı tariflər istəniləndövlət tədbirindən daha effektivdir.” Trampın tarifləri təkcədaxili bazarın qorunması üçün deyil, həm də digər ölkələrin dövlətsubsidiyalarına əsaslanan iqtisadi modellərini məhv etmək məqsədidaşıyır.
Milli Kapitalizm: Avropa üçün böyük risk
Trampın yeni iqtisadi modeli bir neçə əsas komponentdənibarətdir:
- Strateji aktivlərin özəlləşdirilməsi: ABŞ PoçtXidməti (USPS), illik 4,9 milyard dollar zərər gətirən birstruktur, habelə Fannie Mae və Freddie Mac kimi ipotekanəhənglərinin özəlləşdirilməsi müzakirə edilir. Bu proses dövlətinborc yükünü 200 milyard dollar azalda bilər.
- Radikal liberallaşma: Yaşıl enerji vəelektromobillər üçün subsidiyaların ləğvi.
- Müdafiə sənayesində açıq rəqabət: LockheedMartin və Boeing kimi böyük podratçıların monopoliyalarınındağıdılması və kiçik innovativ şirkətlərə şans verilməsi.
Bu siyasət qlobal iqtisadiyyatın köhnə modelini – dövlət dəstəyivə subsidiyaların əsas rol oynadığı sistemi sarsıdır. Bu arada,Avropa bu alətlərə güvəndiyi üçün öz strategiyasının həyatakeçməzdən əvvəl köhnəlmiş olduğunu görür.
Avropa İttifaqı hələ də “baydenomika”nın təzyiqlərinə cavabverməyə çalışır, lakin əsl təhlükənin Trampın yeni strategiyasındangəldiyini anlamır. Bu isə faciəvi nəticələrə yol aça bilər:
İnvestisiyaların itirilməsi. Daha liberallaşmışABŞ iqtisadiyyatı artıq Avropa şirkətlərini cəlb edir. Almanbatareya istehsalçısı Northvolt, istehsalınıokeanın o tayına köçürmək imkanını nəzərdən keçirir.Rəqabət qabiliyyətinin azalması. Aİmonopoliyalarla mübarizəyə tənzimləmə vasitəsilə yanaşır, ABŞ isəradikal anti-monopoliya tədbirləri tətbiq edir. Müdafiəsənayesində problemlər. ABŞ müdafiə sektorununliberallaşması, dövlət müqavilələrinin sabitliyinə arxalanan Avropaistehsalçılarının mövqelərini təhdid edir.
Avropa onilliklər boyu ABŞ-ı ideal kapitalizmin simvolu kimigörürdü – burada uğur azad bazar və sahibkarlıq təşəbbüsü iləmüəyyən edilirdi. Ancaq bu təsəvvür hər zaman mifdən başqa bir şeydeyildi. ABŞ-ın iqtisadi uğuru heç vaxt yalnız azad bazardan asılıolmayıb. Əksinə, güclü dövlət müdaxiləsi bu liderliyin əsasınıtəşkil edib.
Avropa köhnə illüziyalarını davam etdirərək, qlobal iqtisadioyunun yenidən qurulduğu bir dövrdə geridə qalma riski daşıyır.Yeni çağırışlara cavab verməkdə uğursuzluq isə Aİ-nin qlobaliqtisadi sistemdəki mövqeyinin itirilməsi ilə nəticələnə bilər.
Onilliklər boyunca ABŞ ideal kapitalizm modelini dünyayanümunə kimi təqdim edirdi — iqtisadi uğurun azad bazar vəsahibkarlıq təşəbbüsü ilə təmin edildiyi bir sistem.
Bu mif artıq yalnız ABŞ-ın deyil, həm də Avropa və dünyanındigər bölgələrində tətbiq olunan iqtisadi yanaşmanın bir parçasınaçevrilmişdi. Avropa liderləri ABŞ-ı dövlətin minimal müdaxiləsi ilədinamik inkişafı təmin edən bir ölkə kimi qəbul edirdilər.
Ancaq bu təsəvvür həmişə mifik bir obrazdan ibarət olub və heçvaxt tam reallığa uyğun gəlməyib. Əslində, Amerikanın iqtisadiuğuru azad bazardan çox uzaq olan mexanizmlərə əsaslanırdı. ABŞ-ınonilliklər boyu iqtisadi liderliyinin əsasında yalnız özəltəşəbbüskarlıq deyil, həm də güclü dövlət müdaxiləsi dayanırdı.
Bu mifi dağıdan əsas tədqiqatlardan biri iqtisadçı MarianaMazzukatoya aiddir. Onun 2013-cü ildə nəşr olunan "SahibkarDövlət" kitabı ABŞ-ın saf kapitalizmi ilə bağlı köhnətəsəvvürləri alt-üst etdi. Mazzukato sübut etdi ki, Amerikanıninternetdən tutmuş smartfon texnologiyalarına qədər ən böyüktexnoloji nailiyyətləri böyük dövlət investisiyalarınınnəticəsidir.
O, bu əlaqəni sübut edən bir sıra nümunələr gətirdi:
- İnternet, rəqəmsal inqilabın əsasını təşkiledən bu texnologiya, ABŞ Müdafiə Nazirliyinin ARPANET proqramıçərçivəsində hazırlanmışdı.
- GPS, əvvəlcə hərbi ehtiyaclar üçün yaradılanbu sistem, dövlət dəstəyi sayəsində mülki istifadəyə təqdimolundu.
- Sensor ekranlar, litium-ion batareyalar və səsliköməkçi texnologiyalar, hazırda smartfonların əsasınıtəşkil edən bu yeniliklər, DARPA və ABŞ Enerji Nazirliyi kimidövlət qurumlarının maliyyə dəstəyi ilə inkişaf etdirilmişdi.
Bu nümunələr göstərir ki, ABŞ-da dövlət sadəcə bir tənzimləyicivə ya passiv investor rolunda deyil. O, təşəbbüsü öz üzərinəgötürərək özəl sektorun risk etməkdən çəkinəcəyi sahələrdəirəliləyir və texnoloji tərəqqi üçün zəruri bazanı yaradır.
Bayden dövründə dövlət müdaxiləsi ən yüksək həddinəçatdı. 2022-ci ilin avqustunda qəbul edilən"İnflyasiyanın Azaldılması Aktı" (IRA), bu yanaşmanıtəsdiqləyən əsas qanun oldu. Bu qanun, qlobal iqlim böhranışəraitində iqtisadiyyatı transformasiya etmək üçün 369milyard dollar məbləğində vəsaitin “yaşıl”texnologiyaların dəstəklənməsinə yönəldilməsini təmin etdi.
Bu proqram çərçivəsində:
- ABŞ-da istehsal olunan elektromobillərin alıcıları üçün vergigüzəştləri tətbiq edildi ki, bu da onların rəqabət qabiliyyətinixeyli artırdı.
- Günəş və külək elektrik stansiyaları da daxil olmaqla bərpaolunan enerji mənbələrinə maliyyə dəstəyi ayrıldı. Məqsəd, ABŞ-ınfosil yanacaqlardan asılılığını azaltmaq idi.
- Çindəki asılılığı azaltmaq üçün batareyalar və digər əsaskomponentlərin yerli istehsalına subsidiyalar verildi.
Bu tədbirlər Avropada ciddi narazılığa səbəb oldu. IRA, Aİ-dəqlobal bazarda Avropa şirkətlərini sıxışdırmaq cəhdi kimi qəbuledildi. Fransa prezidenti Emmanuel Makron bu siyasəti"super-aqressiv" adlandırdı, Almaniyanın BASF kimiistehsalçıları isə açıq şəkildə öz bizneslərinə yaranan risklərdəndanışmağa başladılar.
Avropa İttifaqının cavabı: ABŞ-ı yaxalamağacəhd
Avropa İttifaqı iqtisadi zərbəni kompensasiya etmək üçün özproqramlarını hazırlamağa başladı. 2023-cü ilin fevralındaAvropa Komissiyası “Yaşıl Sənaye Planını” (Green Deal IndustrialPlan) təqdim etdi.
Bu plan çərçivəsində:
- Milli istehsalçılara subsidiya prosedurlarının sadələşdirilməsitəklif edildi ki, layihələrin həyata keçirilməsisürətləndirilsin.
- Hidrogen enerjisi və günəş panelləri daxil olmaqla, bərpaolunan enerji təşəbbüslərinə əlavə maliyyə ayrıldı.
- Şirkətlərin istehsalını ABŞ-a köçürməsinin qarşısını almaq üçünkapital axınının qarşısını alma tədbirləri gücləndirildi.
Fəqət bu səylərə baxmayaraq, Avropa hələ də ABŞ-dan geri qalır.Bloomberg-in məlumatına görə, IRA çərçivəsindəABŞ-da ayrılan subsidiyalar, Avropa İttifaqının dəstəktədbirlərindən 50% çoxdur. Bu isə qeyri-bərabərrəqabət şəraitinin yaranmasına səbəb olur və Avropa şirkətləriniistehsallarını köçürməyi düşünməyə vadar edir.
Məsələn, Almaniyanın Northvolt batareyaistehsalçısı, maliyyələşdirmə şərtlərinin daha əlverişli olduğuABŞ-a istehsal güclərini köçürmə variantını ciddi şəkildə nəzərdənkeçirir.
Bu vəziyyət ABŞ ilə Aİ arasındakı fərqin təkcə subsidiyalarınhəcmi ilə deyil, həm də onların effektivliyi ilə bağlı olduğunugöstərir. Avropa bürokratiyası yeni iqtisadi reallıqlara sürətləuyğunlaşmaq üçün çox yavaş və ağırdır.
Avropa isə hələ də “baydenomika”nı yaxalamağa çalışarkən, ABŞ-daartıq Donald Trampın "Milli Kapitalizm" modeli üstünlük təşkiletməyə başlayır. Bu model, bazar qüvvələrini, radikalliberallaşmanı və dövlət müdaxiləsinin minimallaşdırılmasını önplana çıxarır. Lakin Avropa, keçmişlə mübarizəyə aludə olaraq,oyunun artıq dəyişdiyini görə bilmir.
Əgər Brüssel öz yanaşmalarını yenidən nəzərdən keçirməzsə, yenitexnologiyalara sərmayə qoymağa başlamazsa və biznes üçün artıqmaneələri aradan qaldırmazsa, o, qlobal iqtisadi sistemdəki yeriniitirmək riski ilə üzləşəcək.
ABŞ-ın Avropa qarşısında yaratdığı iqtisadi çağırışsadəcə rəqabət məsələsi deyil – bu, sağ qalmaqməsələsidir. Aİ yeni reallıqlara uyğunlaşa biləcəkmi,yoxsa tarix səhnəsinin kənarında qalacaq – bunu yalnız zamangöstərəcək.
ABŞ-ın "Milli Kapitalizm" modelinin yeniistiqamətləri
Donald Trampın rəhbərliyi altında ABŞ-ın "Milli Kapitalizm"modeli dövlətin ənənəvi rolunu dəyişərək strateji sektorlarınözəlləşdirilməsi və bazar qüvvələrinin gücləndirilməsi ilə diqqətçəkir. Bu yanaşma, dövlət büdcəsinin yüngülləşdirilməsi, rəqabətinartırılması və iqtisadiyyatın daha dinamik bir sistemə çevrilməsiüçün əsaslı addımların atılmasını nəzərdə tutur.
USPS və maliyyə yükünün azaldılması
ABŞ Poçt Xidməti (USPS) illərlə davam edən maliyyə itkiləri iləüzləşir. 2023-cü ildə bu xidmətin zərərləri 4,9 milyarddollar təşkil etdi və onu ABŞ-ın ən zərərlə işləyən dövlətqurumlarından birinə çevirdi. HeritageFoundation-ın hesablamalarına görə, USPS-inözəlləşdirilməsi dövlət büdcəsinə hər il 8 milyard dollarqənaət etməyə imkan verə bilər.
ABŞ-ın ən iri ipoteka nəhəngləri olan FannieMae və Freddie Mac, 2008-ci il maliyyəböhranından sonra dövlət nəzarətinə keçmişdi. Bu strukturlarınözəlləşdirilməsi ilə dövlət borc yükünün 200 milyard dollarazaldılması, eyni zamanda mənzil sektoruna özəlinvestisiyaların cəlb edilməsi mümkün olar. Tramp bu özəlləşdirməproseslərinin dövlət büdcəsini yüngülləşdirməklə yanaşı, innovasiyavə rəqabəti də stimullaşdıracağını vurğulayır.
Hətta ənənəvi olaraq dövlət tərəfindən idarə olunan müdafiəsənayesi də bu dəyişikliklərdən kənarda qalmır. LockheedMartin və Boeing kimi iri müdafiəşirkətlərinin dominantlığı innovasiyanın olmaması və yüksək xərclərsəbəbindən tənqid edilir. Tramp və komandası müdafiə sənayesindəaçıq rəqabətin vacibliyini önə çəkir.
Gələcək müdafiə naziri kimi adı çəkilən PitHeqseth bu barədə belə deyir:
"Daha rəqabətli və innovativ müdafiə sektorunun yaradılmasıüçün bazar qüvvələrindən istifadə etməliyik. Bu, bizə daha yaxşıavadanlıqları daha münasib qiymətə əldə etməyə imkanverəcəkdir."
Defense Innovation Unit (DIU) kimi təşəbbüslərartıq müdafiə sahəsində qabaqcıl texnologiyalar təklif etməyə hazırolan bir çox startapı cəlb edib. Bu, yalnız innovasiyanıstimullaşdırmır, həm də müdafiə sənayesindəki köhnə monopoliyalarınaradan qaldırılmasına xidmət edir.
Trampın Vergi İslahatı: ABŞ iqtisadiyyatını gücləndirəndəyişikliklər
ABŞ-ın iqtisadi strategiyasının əsas komponentlərindən biri2017-ci ildə qəbul edilmiş "Vergi Azaldılması və İşYerlərinin Artırılması Aktı" oldu. Bu, son onilliklərdəABŞ-da həyata keçirilən ən böyük vergi islahatı idi. Əsas diqqət,korporativ vergi dərəcəsinin 35%-dən 21%-əendirilməsinə yönəldi ki, bu da biznes üçün oyunqaydalarını dərhal dəyişdirdi.
Bu islahatın təsiri sürətli və nəzərəçarpan oldu. TaxFoundation-ın məlumatına görə:
- 2018-ci ildə ABŞ-ın ÜDM artım tempi 2,9%-əçatdı və proqnozları üstələdi.
- Şirkət investisiyaları 7% artdı.
- Özəl sektorun məşğulluq səviyyəsi sabit artım nümayişetdirdi.
- Apple və ExxonMobil kimiböyük korporasiyalar öz xarici kapitallarını ABŞ-a geri qaytararaqiqtisadiyyata yenidən sərmayə qoymağa başladılar.
Bu vergi islahatı yalnız biznesi stimullaşdırmaqlakifayətlənmədi, həm də ABŞ-ın qlobal iqtisadi mərkəz kimi mövqeyinimöhkəmləndirmək niyyətində olduğunu açıq şəkildə göstərdi.
Tramp administrasiyası vergi sistemini daha da təkmilləşdirməküçün yeni planlar hazırladı. Bu tədbirlər arasında:
- Kiçik və orta bizneslər üçün vergiendirimləri, yerli investisiyaları stimullaşdırmaqməqsədilə;
- Vergi qanunvericiliyinin sadələşdirilməsi,şirkətlərin mühasibat xərclərini və tənzimləmələrlə bağlıxərclərini azaltmaq üçün;
- İstehsalçılar üçün vergi güzəştləri, ABŞ-ınyenidən sənayeləşməsini təşviq etmək və strateji sahələridəstəkləmək üçün.
Qlobal rəqabət və Avropaya təsirlər
Trampın iqtisadi tədbirləri ABŞ iqtisadiyyatını xariciinvestorlar üçün daha cəlbedici etdi və Avropa da daxil olmaqladigər inkişaf etmiş ölkələrin vergi sistemlərinə təzyiq yaratdı.Avropada yüksək vergi dərəcələri hələ də biznes üçün ciddimaneədir.
ABŞ-ın "Milli Kapitalizm" modeli, sərt proteksionizm və bazarqüvvələrinin gücləndirilməsi ilə qlobal rəqabət qaydalarını yenidənmüəyyənləşdirir. Bu model Avropa üçün həm çağırış, həm də cidditəhlükədir. Aİ-nin bu transformasiyaya cavab verə bilməməsi qlobaliqtisadi yarışda mövqeyinin zəifləməsinə gətirib çıxara bilər.
Bu tədbirlər ABŞ-ı təkcə investorlar üçün cazibədar etməkləkifayətlənmir, həm də digər inkişaf etmiş ölkələrdəki iqtisadisistemlərin təkmilləşdirilməsinə təkan verir. Avropa, Trampın bustrategiyalarına uyğunlaşmaq üçün köklü dəyişikliklər etməli vəqlobal rəqabət üçün yeni vasitələr hazırlamalıdır. Əks halda, Aİiqtisadiyyatının bugünkü dünya sistemində arxa planda qalmasıqaçılmaz ola bilər.
Ənənəvi proteksionizm yalnız müəyyən sahələri müvəqqəti qorumağıhədəfləyərkən, Donald Trampın tarif siyasəti daha iddialıməqsədləri izləyir. Onun əsas məqsədi bazarın bütün strukturunudəyişdirmək, dövlət müdaxiləsi ilə digər ölkələrdə yaradılmış sünirəqabət üstünlüklərini məhv etməkdir.
Skott Bessent bu strategiyanı belə izah edir:“Genişmiqyaslı tariflər mikroiqtisadi tədbirlərdən,məsələn, hökumətin qalibləri və məğlubları seçməyə məcbur olduğusənaye siyasətindən daha təsirlidir.”
Bu yanaşmanın mahiyyəti yalnız Amerika istehsalçılarınıqorumaqda deyil, həm də iqtisadiyyatın yeganə hərəkətverici qüvvəsikimi bazar mexanizmlərinin gücləndirilməsindədir. Bu strategiyasubsidiyalara və strateji sahələrə dövlət dəstəyinə əsaslananənənəvi iqtisadi modelləri, o cümlədən Çin və Avropa İttifaqı kimidövlətlərin tətbiq etdiyi yanaşmaları zəiflədir.
Avropa keçmişlə mübarizə aparır
ABŞ-ın iqtisadi siyasətində baş verən radikal dəyişikliklərfonunda Avropa hələ də köhnə modellərə əsaslanaraq fəaliyyətgöstərir. Brüssel “baydenomika” ilə mübarizəni davam etdirərəksubsidiyalar və dövlət dəstəyi vasitəsilə rəqabət aparmağa çalışır,lakin oyunun qaydalarının artıq dəyişdiyini nəzərə almır.
Bunun bir nümunəsi Rəqəmsal Bazarlar Aktıdır(Digital Markets Act), hansı ki, texnoloji nəhənglərintəsirini məhdudlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Lakin ABŞ Federal TicarətKomissiyasının (Federal Trade Commission, FTC) rəhbəriEndryu Fergyusonun Google, Apple və Amazon kimi texnolojinəhənglərin dominantlığını dağıtmağa yönəlmiş sərt anti-monopoliyasiyasəti ilə müqayisədə, Avropanın tədbirləri olduqca zəifgörünür.
Endryu Fergyuson bunu açıq şəkildə bildirib:
“Sərt anti-monopoliya siyasəti olmadan azad bazareffektivliyini itirir. Rəqabət mühitini bərpa etmək üçün qətiyyətləhərəkət etməliyik.”
Eyni zamanda Brüssel, ağır bürokratik mexanizmlər və Aİ-yə üzvdövlətlər arasında vahid yanaşmanın olmaması səbəbindənstrategiyalarını yeni reallıqlara uyğunlaşdırmaqda ləngdavranır.
Avropa üçün əsas təhlükələr
Rəqabət qabiliyyətinin itirilməsi
ABŞ-ın liberallaşmış iqtisadiyyatı biznes üçün getdikcə dahacəlbedici olur. Vergilərin azaldılması, tənzimləmələrinsadələşdirilməsi və Trampın radikal islahatları Avropa şirkətləriniistehsallarını okeanın o tayına köçürməyi düşünməyə məcburedir.
Məsələn, Northvolt vəVolkswagen kimi Avropa şirkətləri, ABŞ-da vergirejimi və subsidiyalara daha asan çıxış şəraitinin daha sərfəliolduğu üçün investisiyalarını oraya yönləndirməyi nəzərdənkeçirirlər. Aİ-dəki mürəkkəb vergi və tənzimləmə sistemi fonundaABŞ bazarları daha sabit və gəlirli alternativ kimi görünür.
Monopoliya təhlükəsi
ABŞ-ın anti-monopoliya siyasəti Google, Apple və Amazon kimitexnoloji nəhənglərin dominantlığını zəiflətməyə yönəlib. Bununlamüqayisədə, Avropa hələ də yumşaq tənzimləmə yanaşmalarına üstünlükverir ki, bu da onun texnoloji liderlik mövqeyini itirmə riskiyaradır. Avropa daha sərt tədbirlər görməsə, onun bazarı ABŞ vəÇində cəmlənmiş qlobal texnologiya mərkəzlərini dəstəkləyən birperiferiyaya çevrilə bilər. Müdafiə sənayesindəböhran
ABŞ müdafiə sənayesinin liberallaşdırılması, Lockheed Martin kimiiri podratçıların monopoliyalarını sarsıdır və yeni innovativşirkətlərin meydana çıxmasına imkan yaradır. DefenseInnovation Unit (DIU) təşəbbüsü vasitəsilə kiçikstartapların hərbi texnologiyalar təklif etməsi müdafiə sektorundarəqabəti gücləndirir. Lakin Avropanın Airbus vəLeonardo kimi istehsalçıları dövlətmüqavilələrinin sabitliyinə güvənərək dəyişikliklərə müqavimətgöstərirlər. Bu isə qlobal liberallaşma şəraitində onları dahahəssas edir. İqtisadi asılılıq
Avropa istehsal zəncirlərindəki diversifikasiyanın olmaması onuxarici iqtisadi şoklara qarşı həssas edir. Aİ hələ də Çin, ABŞ vədigər böyük iqtisadiyyatların tədarükündən asılıdır. Qlobaltəchizat zəncirində hər hansı bir dəyişiklik Avropanın stratejisahələrində, xüsusən mikroelektronika və batareyalar kimikomponentlərin çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Avropanın təcili prioritet dəyişiklikləri
Yeni iqtisadi reallıqlara uyğunlaşmaq və rəqabət qabiliyyətiniqorumaq üçün Aİ-nin prioritetlərini dərhal dəyişdirməsi zəruridir.Brüssel köhnə illüziyalardan əl çəkməli və subsidiyalarla dövlətdəstəyinin artıq iqtisadi siyasətin əsas vasitələri olabilməyəcəyini qəbul etməlidir.
Avropa:
- Tənzimləmələri sadələşdirməli və investorlarüçün daha əlverişli mühit yaratmalıdır.
- Daha sərt anti-monopoliya siyasəti qəbuletməli, texnoloji nəhənglərə asılılığı azaltmalıdır.
- İnnovasiyalara və yeni texnologiyalara kütləvi sərmayəyatırmalı, rəqabətə davamlı alternativləryaratmalıdır.
- İstehsal zəncirlərini diversifikasiya etməli,qlobal böhranlara qarşı dayanıqlılığını artırmalıdır.
Avropa bu addımları atmasa, qlobal iqtisadi sistemdəki mövqeyiniitirmək və ABŞ-ın “Milli Kapitalizm” modelinə uduzmaq riski iləüzləşəcək. Bu, sadəcə iqtisadi rəqabət məsələsi deyil – Avropanıngələcəyi üçün varlıq mübarizəsidir.
Avropa İttifaqı qlobal iqtisadi və texnoloji mübarizədəmövqeyini qorumaq üçün köklü islahatlara ehtiyac duyur. Ən böyükçağırışlardan biri texnologiya nəhəngləri ilə əlaqəli tənzimləməsiyasətidir. Avropa həm yerli, həm də beynəlxalq texnolojişirkətlərin fəaliyyətini sərt tənzimləməlidir. Bu yalnızrəqabəti gücləndirmək və innovasiyaları stimullaşdırmaq məqsədidaşımır, həm də Avropanın texnologiya sahəsində passivmüşahidəçidən liderə çevrilməsi üçün bir vasitədir.
Texnoloji monopoliya ilə mübarizə: sərt anti-monopoliyasiyasəti zərurəti
Texnoloji nəhənglər – Google, Amazon, Apple və digərləri –qlobal bazarda dominantlıq edir, bu isə rəqabət mühitini zəiflədirvə innovasiyaların qarşısını alır. ABŞ bu problemin həllində sərttədbirlər görsə də, Avropa daha yumşaq yanaşmalarla kifayətlənir.Lakin bu yanaşma artıq keçmişin bir mirasıdır. Aİ dahaqətiyyətli bir anti-monopoliya siyasəti tətbiq etməli, bazarıinnovativ və rəqabətli iştirakçılara açmalıdır.
Sərt tədbirlər Avropaya yalnız texnoloji nəhənglərin təsiriniməhdudlaşdırmağa deyil, həm də texnoloji inkişafda öz yerinigücləndirməyə imkan verəcək. Bu, Avropanı texnoloji mübarizəninpassiv izləyicisindən aktiv iştirakçısına çevirəcəkdir.
Biznes mühiti: mürəkkəblikdən sadəliyədoğru
Avropanın hazırkı iqtisadi sistemindəki ağır tənzimləməmexanizmləri, mürəkkəb vergi sistemi və yüksək inzibati xərclərinvestorları cəlb etmək əvəzinə, onları uzaqlaşdırır. Bununnəticəsi olaraq, ABŞ kimi daha liberallaşmış iqtisadisistemlər Avropa şirkətləri üçün daha cəlbedicigörünür.
Aİ vergi sistemini sadələşdirməli, biznes üçünəlverişli bir mühit yaratmalı və yerli sahibkarları təşviqetməlidir. Bu, Avropanın yalnız layihələrin başlanğıc nöqtəsideyil, həm də onların inkişafı və genişlənməsi üçün ideal bir məkanolmasını təmin edəcək. Sadə, çevik və stimullaşdırıcı bir iqtisadimühit olmadan Avropa qlobal rəqabətdə geri qalmağa davamedəcək.
ABŞ və Çinlə texnoloji mübarizədə liderlik üçün Avropa daha çoxmaliyyə və resurslarını elmi-tədqiqat işlərinə və innovasiyalarayönəltməlidir. Prioritet sahələr isə bunlardır:
- Bərpa olunan enerji, fosil yanacaqlardanasılılığı azaltmaq və iqlim böhranı ilə mübarizə aparmaq üçün.
- Mikroelektronika, texnoloji suverenliyi təminetmək üçün.
- Süni intellekt, müasir iqtisadiyyatlarındayağına çevrilən texnologiya kimi.
- Kvant texnologiyaları, gələcəyin elmiinqilabını təmin edəcək sahə.
Bu sahələrdə irəliləyiş Avropanı texnoloji inkişafın önsıralarına çıxara bilər. Bunun üçün yalnız maliyyə ayırmaq deyil,həm də elmi-tədqiqat işləri üçün daha çevik bir infrastrukturyaratmaq tələb olunur.
Avropanın qlobal tədarük zəncirlərindən yüksək dərəcədəasılılığı onun iqtisadi təhlükəsizliyini zəiflədir. Çin,ABŞ və digər ölkələrdən gətirilən komponentlərə olan ehtiyacAvropanı xarici iqtisadi şoklara qarşı həssas edir.
Bunun qarşısını almaq üçün Aİ daxili istehsal gücünü artırmalıvə əsas komponentlərin Avropa daxilində istehsalını təşviqetməlidir. Bu, yalnız iqtisadi müstəqilliyi gücləndirməyəcək, həmdə xarici təchizat zəncirindəki pozuntulara qarşı davamlılığıartıracaq.
Donald Trampın rəhbərliyi altında ABŞ-ın "Milli Kapitalizm"modeli və iqtisadi islahatları qlobal iqtisadi sistemin qaydalarınıdəyişdirib. Avropa isə hələ də “baydenomika” ilə mübarizəyəköklənərək keçmişdə ilişib qalıb. Halbuki, yeni iqtisadi reallıqdaha çevik və qətiyyətli addımlar tələb edir.
Avropa öz iqtisadi strategiyasını yenidən nəzərdən keçirməli,yeni çağırışlara uyğunlaşmaq üçün köhnə metodlardan əl çəkməlidir.Subsidiyalar və dövlət dəstəyi artıq rəqabətdə qalib gəlmək üçünəsas alətlər deyil. Yeni qaydalar yeni yanaşmalar tələb edir.
Avropa İttifaqı üçün əsas sual budur: yeni qlobal iqtisadiqaydalara uyğunlaşa biləcəkmi? Əgər Brüssel strateji çevikliknümayiş etdirməsə, Avropa yalnız iqtisadi liderliyini itirməkləqalmayacaq, həm də qlobal iqtisadiyyatın əsas iştirakçılarındankənarda qala bilər.
Keçmiş metodların artıq işləmədiyi bir dünyada Avropa yeniçağırışlara yeni həllərlə cavab verməlidir. Avropanıngələcəyi bugünkü qərarlardan asılıdır. Qlobal iqtisadi sistemdəkimövqeyini qorumaq istəyirsə, indi hərəkət etməlidir.
