Bu gün ölkəmizin və millətimizin tarixinə əbədi həkkolunacaq.
Bakının Hövsan qəsəbəsində proses başlandı. İllərlə Azərbaycantorpaqlarında qanunsuzluq və faciələr törədənlərin məhkəməprosesi.
Bir vaxtlar qanunsuz rejimin "rəhbəri" olmuş Araik Arutyunyan vəkeçmiş oliqarx, separatçıların "naziri" Ruben Vardanyan uzunillərin cinayətlərinə görə cavab verəcək şəxslərin simvolunaçevrimişdilər. Proses təkcə cinayət işinə baxılması deyil. Bu,ədalətin bərpa olunması aktıdır və həqiqətin gücə malik olduğunubir daha sübut edə bilər.
İttihamların miqyası heyrətamizdir.
2024-cü il mayın 2-də Azərbaycanın Baş Prokurorunun qərarı ilə1987-ci ilin oktyabr ayından 2024-cü il aprelin 22-dək törədilmişcinayətlərlə bağlı Baş Prokurorluq və ölkənin digər istintaqorqanlarında araşdırılan 1389 cinayət işi bir icraatdabirləşdirildi. İstintaq Baş Prokurorluğunun rəhbərliyi altındaDövlət Təhlükəsizliyi Xidməti, Daxili İşlər Nazirliyi, DövlətGömrük Komitəsi və Hərbi Prokurorluğun istintaq heyəti tərəfindənaparılıb.
Toplanmış sübutlara əsasən, Ermənistanın silahlı qüvvələri vəqeyri-qanuni silahlı birləşmələri tərəfindən törədilmiş cinayətlərüzrə 2548 epizod əsasında 15 nəfər cinayət məsuliyyətinə cəlbolunub. Təqsirləndirilən şəxslərin siyahısına baxın - QukasyanArkadi Arşaviri, Arutyunyan Araik Vladimiri, Saakyan Bako Saaki,İşxanyan David Rubeni, Babayan David Klimi, Mnatsakanyan LevaHenrixi, Manukyan David Azati, Martirosyan Qarik Qriqori, PaşayanMelikset Vladimiri, Allahverdyan David Nelsi, Stepanan QurgenHomeri, Balayan Levon Romiki, Babayan Madat Arakeli, BeqlaryanVasili İvani və Qazaryan Erik Roberti...
Bu şəxslərə qarşı müxtəlif dövrlərdə törədilən cinayətəməllərinə görə Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsininaşağıdakı maddələri üzrə ittihamlar irəli sürülüb:
- 100 (təcavüzkar müharibənin planlaşdırılması,hazırlanması, başlanması və ya aparılması),
- 102 (beynəlxalq müdafiədən istifadə edənşəxslərə və ya qurumlara hücum),
- 103 (soyqırım),
- 105 (əhaliyə qarşı qətliam),
- 107 (deportasiya və ya əhalinin zorlaköçürülməsi),
- 113 (işgəncələrin tətbiqi),
- 115 (müharibə qanunlarının və adətlərininpozulması),
- 214 (terrorizm),
- 279 (qanunvericilikdə nəzərdə tutulmayansilahlı birləşmələrin yaradılması) və digər maddələr.
Təqsirləndirilən şəxslərin hər birinə müdafiə hüququ, bildiyidildən istifadə və digər prosessual hüquqlar təmin olunub. Onlaravəkil xidmətləri də təqdim edilib.
... Separatçı liderlərin üzləşdiyi maddələr arasında soyqırımı,aqressiv müharibə, deportasiya və təqib, terrorizm və humanitarhüquqların pozulması kimi ittihamlar yer alır. Soyqırımı maddəsialtında kütləvi qətllər və Azərbaycan kimliyinin məhv edilməsi -yəni bağışlanması və unudulması mümkün olmayan cinayətlərdayanır.
Aqressiv müharibə ittihamı Azərbaycanın suverenliyini məhv edənsilahlı hücumların planlaşdırılması və maliyyələşdirilməsinə aidedilir. Deportasiya və təqib isə minlərlə azərbaycanlının özdədə-baba torpaqlarından zorla qovulması ilə əlaqədardır. Terrorizmmaddəsi separatçıların əlində silaha çevrilmiş terror aktlarınıntəşkili və maliyyələşdirilməsini əhatə edir. Humanitar hüquqlarınpozulması isə mülki əhalidən "canlı sipər" kimi istifadə edilməsi -insan həyatına tamamilə hörmətsizlik göstərən dəhşətli praktika iləbağlıdır.
Sadalanan ittihamlar təkcə hüquqi terminlər deyil - məhv olmuşhəyatların, itirilmiş evlərin və Azərbaycan xalqının keçirdiyionilliklər boyu çəkilən ağrının hekayəsidir.
Ruben Vardanyan əvvəllər "uğurlu biznesmen" kimi tanınsa da, buprosesin mərkəzi fiqurlarından birinə çevrilib. Onun maliyyədünyasından siyasətə keçidi quruculuq deyil, daha çox dağıntıgətirdi.
Vardanyan təkcə "marionetka" rolunu oynamırdı. Onun fəaliyyətiişğalın legitimləşdirilməsinə yönəlmiş strateji bir alət idi.Bakıda keçirilən məhkəmə prosesi milli kontekstdən kənara çıxır. Buiş beynəlxalq hüquqa bir çağırışdır. Dünyaya xatırladır ki,suverenliyin pozulması, etnik təmizləmələr və humanitar normalarıngözardı edilməsi cəzasız qalmayacaq. Bu proses presedent yaradır.Separatçılar və onların himayədarları üçün mesaj odur ki,beynəlxalq hüquq pozucuları artıq siyasi manipulyasiyalarınarxasında gizlənə bilməyəcəklər. Dünya ictimaiyyəti üçün isə budərsdir: Bakıda keçirilən məhkəmə göstərir ki, ən mürəkkəbmünaqişələrdə belə ədalət mümkündür. Azərbaycan ağrılara vəitkilərə baxmayaraq, humanitar prinsiplərə sadiqliyini nümayişetdirir.
İttihamlar Azərbaycan xüsusi xidmət orqanlarının təqdim etdiyisənədlər, şahid ifadələri və video-foto materiallarla dəstəklənir.O, qanunsuz qruplaşmalara silah tədarükü, azərbaycanlılarındeportasiyası və mədəni irsin məhv edilməsində bilavasitə iştiraketməkdə ittiham olunur.
Azərbaycan bu məhkəmə ilə dünya ictimaiyyətinə bir mesajgöndərir: cinayətlər cəzasız qalmayacaq, suverenlik və ərazibütövlüyünün pozulması isə hər zaman hüquqi və siyasi qiymətalacaq. Bu gün Bakıda başlayan məhkəmə təkcə Azərbaycan üçün deyil,bütün dünya üçün həqiqətin və ədalətin zəfər anı olacaq.
Ruben Vardanyan və digər separatçı liderlərə qarşı açılmışməhkəmə işi qlobal miqyasda presedent yaradaraq, beynəlxalq hüququnvə ədalət sisteminin qarşısında duran fundamental problemləri üzəçıxarır. Proses münaqişələri qızışdırmaq və dövlətlərinsuverenliyini pozmaq üçün öz güc və təsir imkanlarından istifadəedən şəxslərin məsuliyyətə cəlb edilməsinin mümkünlüyünü vəzəruriliyini göstərir. Dünya ictimaiyyəti üçün bu məhkəmə prosesihəm ibrət dərsi, həm də ədalətin təmin edilməsində əzmkarlığınnümunəsidir. Ədalətdən yayınmaq istəyən oliqarxlar və siyasi nüfuzamalik şəxslər belə bu prosesin güzgüsündə özlərini görəbilərlər.
Cəzasızlıq normadan çıxmalı, hüququn üstünlüyü bərqərarolunmalıdır. Bu proses təkcə konkret cinayətlərin cəzasını təminetmək məqsədi daşımır. Bu, insan həyatının, dövlətlərinsuverenliyinin və beynəlxalq hüququn üstünlüyünün təsdiqi üçün yenibir normanın yaradılmasına yönəlmiş qlobal əhəmiyyətli biraddımdır. Azərbaycan, ədaləti bərqərar etmək iradəsinin mövcudolduğu halda, bunu reallaşdırmağın mümkünlüyünü nümayişetdirir.
Bakıda keçirilən bu məhkəmə prosesi Azərbaycan üçün taleyüklübir məqamdır. Ruben Vardanyan və Araik Arutyunyanın məsuliyyətəcəlb olunması təkcə milli ədalət məsələsi deyil, həm də müasirbeynəlxalq hüququn sınağıdır.
Ölkəmiz və xalqımız bu məhkəmə ilə sübut edir ki, qanununaliliyi yalnız milli çərçivədə deyil, qlobal səviyyədə dəqorunmalıdır. Bu, separatçı rejimlərin liderlərini cəzasızlıqdanməhrum edən dövlətlərin gücünü və iradəsini təsdiq edir.
Eyni zamanda, proses beynəlxalq ictimaiyyət üçün birxəbərdarlıqdır ki, ərazi bütövlüyünün və dövlətlərin suverenliyininpozulması dünya miqyasında nəticəsiz qalmayacaq. Qarabağ dərsi,separatçı hərəkatların dəstəklənməsinin və beynəlxalq hüququnpozulmasının hansı fəlakətlərə gətirib çıxardığını xatırladır.Dövlətlərin suverenliyini qorumaq və cəzasızlıqla mübarizə aparmaqüçün effektiv hüquqi mexanizmlərin mövcudluğu artıq müasir dünyanınzərurəti kimi qəbul olunmalıdır.
Məhkəmənin əsas məqsədi təkcə Vardanyan və Arutyunyan kimişəxsləri məsuliyyətə cəlb etmək deyil, həm də cəzasızlıq fenomeninəqarşı qlobal presedent yaratmaqdır. Onilliklər boyu separatçıliderlərin cəzasızlığı beynəlxalq hüququn təməllərinə zərbə vurmuş,dondurulmuş münaqişələr və humanitar fəlakətlərin yaranmasına səbəbolmuşdur. Bu məhkəmə sübut edir ki, siyasi əlaqələr və iqtisadigüclə qorunan şəxslər belə ədalətdən yayınmaq imkanına malikdeyillər. Azərbaycan, milli qanunvericilik və beynəlxalq hüquqçərçivəsində hərəkət edərək, cəzasızlığa qarşı qətiyyət nümayişetdirir.
Qarabağdakı separatçı liderlərə qarşı açılmış bu məhkəmə işiqlobal ədalət təcrübəsində yeni səhifə açaraq, dövlətlərinsuverenliyini, hüququn üstünlüyünü və beynəlxalq nizamındayanıqlığını qorumaq üçün misilsiz əhəmiyyət daşıyan presedentyaradır.
Balkan müharibələri zamanı Yuqoslaviya tribunalı etniktəmizləmələrin və aqressiyaların təşkilatçılarının məsuliyyətə cəlboluna biləcəyini nümayiş etdirdi. Qarabağdakı hadisələr bu baxımdanBalkanlardakı cinayətlər, o cümlədən soyqırım və deportasiyalarlaçox oxşarlıq təşkil edir. Ruanda soyqırımı ilə bağlı beynəlxalqtribunal da kütləvi cinayətlərin təşkilatçılarının milli vəbeynəlxalq strukturların koordinasiyalı fəaliyyəti ilə necə ədalətəcəlb oluna biləcəyini sübut etdi. Cənubi Osetiya və Abxaziyamünaqişələrində isə Gürcüstan hakimiyyəti bu proseslərigenişmiqyaslı araşdırmalara qədər çatdıra bilməsə də, onlarınhüquqi mexanizmlərlə ərazi bütövlüyünü bərpa etmək səyləri buistiqamətdə hüququn əhəmiyyətini önə çıxardı.
Bakı həm də bir vacib sualı gündəmə gətirir: böyük münaqişələrinarxasında dayanan nüfuzlu şəxslər milli və beynəlxalq hüquqçərçivəsində məsuliyyətə cəlb edilə bilərmi? Azərbaycanın cavabıqəti və birmənalıdır: bəli. Bu proses ədalətin, sülhün vəbeynəlxalq hüququn üstünlüyünün təmin olunmasında dönüş nöqtəsi olabilər.
Qarabağdakı separatçı rejimin liderlərinə qarşı aparılan məhkəməAzərbaycanın və regionun tarixində yeni bir mərhələdir. İlk dəfədirki, aqressiv müharibə, etnik təmizləmələr, deportasiyalar vəinsanlıq əleyhinə digər ağır cinayətlərdə ittiham olunan şəxslərməhkəmə qarşısına çıxarılır. Bu şəxslərin həbs edilməsi vəməsuliyyətə cəlb olunması, yalnız Qarabağ müharibəsində hərbiqələbə qazanmaqla deyil, həm də ölkənin ərazi bütövlüyünü bərpaetmək istiqamətində göstərilən siyasi iradənin nəticəsidir.
Məhkəmə yalnız konkret cinayətlərin cəzasını təmin etməkləkifayətlənməyib, həm də beynəlxalq hüquq tarixində cəzasızlığaqarşı mübarizədə yeni bir dövrün başlanğıcını simvolizə edir.
Beynəlxalq təcrübənin dərsləri göstərir ki, separatçı rejimlərinliderləri və insanlıq əleyhinə cinayətlər törədənlər ədalətdənyayınmaq imkanına malik deyillər. Yuqoslaviya tribunalı Miloşeviçvə serb separatçı qurumlarının digər liderlərinin məhkəməsi iləsübut etdi ki, hətta dövlət başçıları belə hüququn üstünlüyündənqaça bilməz. Ruanda üzrə Beynəlxalq Tribunal isə 1994-cü ilsoyqırımının təşkilatçılarına qarşı aparılmış məhkəmə prosesləriilə fərdi məsuliyyət prinsipinin əhəmiyyətini simvolik bir nümunəkimi vurğuladı. İŞİD liderlərinə qarşı keçirilən məhkəmələr dəgöstərdi ki, beynəlxalq hüquq mexanizmləri ən mürəkkəb şəraitdəbelə işləyə bilir. Bu nümunələr beynəlxalq hüquq normalarınıngücünü təsdiqləyir və Azərbaycan bu təcrübədən bəhrələnərək hərəkətedir.
İnsanlıq əleyhinə cinayətlərin cəzasız qalması qeyri-sabitliyəyol açır. Bakıda keçirilən proses eyni zamanda dövlətlərin ərazibütövlüyü və suverenliyinə qarşı çıxmağı planlaşdıranlara aydın birxəbərdarlıq mesajıdır. Azərbaycan bu məhkəmə ilə qanunun aliliyiniuniversal dəyər kimi təsdiqləyir, bu da hətta ən mürəkkəbmünaqişələrdə hüququn əsas prinsip olaraq qalmasını nümayişetdirir.
Bu məhkəmə prosesi Azərbaycanın hüququn gücünə olan inamını vəqətiyyətini nümayiş etdirir. Azərbaycan həm milli, həm dəbeynəlxalq səviyyədə təhlükəsizlik və hüququn tətbiqi üçün yenistandartlar formalaşdıraraq unikal bir presedent yaradır.Dinləmələr zamanı Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş cinayətlərindetalları açıqlanacaq. Bu faktlar həm pozuntuların miqyasını, həmdə cəzasızlığın keçmişdə onilliklər boyu səbəb olduğu əzabları birdaha üzə çıxaracaq.
Dünya ictimaiyyəti bu prosesə dəstək verməklə, qanunun aliliyinəolan sadiqliyini göstərməli və gələcəkdə oxşar münaqişələrinqarşısını almaq üçün dayanıqlı bir mexanizm qurmağa köməketməlidir.
Azərbaycan sübut etdi ki, ən mürəkkəb şəraitdə belə ədalətibərpa etmək və qlobal səhnədə yeni oyun qaydalarını formalaşdırmaqmümkündür. Bu proses təkcə bir cinayət işi deyil, həm də tarixin ənağrılı səhifələrindən birini bağlamaq üçün bir addımdır.
Beynəlxalq diqqət və mənəvi borc bu məhkəmə prosesini qlobalsəviyyədə əhəmiyyətli bir hadisəyə çevirir. Qarabağ münaqişəsi,siyasi və humanitar kontekstdə regional çərçivələri çoxdan aşmışbir problem olaraq dünya ictimaiyyətinin diqqət mərkəzindədir. Buproses ədalətin bərpa olunması və onilliklər boyu davam edəncəzasızlıq dövrünün sona çatdığına dair aydın bir mesaj verir. Birçox cinayət işinin birləşdirilərək vahid bir məhkəmə prosesinəçevrilməsi Azərbaycanın qanunun aliliyinə olan sadiqliyininsübutudur və ən mürəkkəb şəraitdə belə obyektiv və şəffafaraşdırmalar aparıla biləcəyini göstərir.
Azərbaycanın istintaq orqanlarının 35 illik ağrı və mübarizəninizlərini araşdıraraq topladığı materiallar indi məhkəmə prosesininəsasını təşkil edir. Bu dövr ərzində zorakılıq, dağıntılar vəəzablarla dolu yüzlərlə hadisənin təfərrüatı üzə çıxarılıb. BaşProkurorluq və digər hüquq-mühafizə orqanları çoxsaylı sübutlartoplayaraq, ittiham olunanların kimliklərini və cinayətlərdəkirollarını dəqiq müəyyənləşdirib.
İttihamlar arasında soyqırım aktları, etnik təmizləmələr, hərbicinayətlər və mülki əhalinin sistematik şəkildə məhv edilməsi yeralır. Bu cinayətlər yalnız ayrı-ayrı insidentlər deyil,Azərbaycanın xalqına və mədəni irsinə qarşı aparılmış uzunmüddətlivə planlı bir kampaniyanın tərkib hissəsidir.
İşğalçı administrasiyanın liderlərinə qarşı keçirilən məhkəməprosesi yalnız hüquqi bir hadisə deyil, həm də tarixi ədalətinbərpa olunması aktıdır. Bu proses sübut edir ki, həqiqət və qanun,bütün maneələrə baxmayaraq, sonda zəfər çalır.
