Bu gün ölkəmizin və millətimizin tarixinə əbədi həkk olunacaq.
Bakının Hövsan qəsəbəsində proses başlandı. İllərlə Azərbaycan torpaqlarında qanunsuzluq və faciələr törədənlərin məhkəmə prosesi.
Bir vaxtlar qanunsuz rejimin "rəhbəri" olmuş Araik Arutyunyan və keçmiş oliqarx, separatçıların "naziri" Ruben Vardanyan uzun illərin cinayətlərinə görə cavab verəcək şəxslərin simvoluna çevrimişdilər. Proses təkcə cinayət işinə baxılması deyil. Bu, ədalətin bərpa olunması aktıdır və həqiqətin gücə malik olduğunu bir daha sübut edə bilər.
İttihamların miqyası heyrətamizdir.
2024-cü il mayın 2-də Azərbaycanın Baş Prokurorunun qərarı ilə 1987-ci ilin oktyabr ayından 2024-cü il aprelin 22-dək törədilmiş cinayətlərlə bağlı Baş Prokurorluq və ölkənin digər istintaq orqanlarında araşdırılan 1389 cinayət işi bir icraatda birləşdirildi. İstintaq Baş Prokurorluğunun rəhbərliyi altında Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti, Daxili İşlər Nazirliyi, Dövlət Gömrük Komitəsi və Hərbi Prokurorluğun istintaq heyəti tərəfindən aparılıb.
Toplanmış sübutlara əsasən, Ermənistanın silahlı qüvvələri və qeyri-qanuni silahlı birləşmələri tərəfindən törədilmiş cinayətlər üzrə 2548 epizod əsasında 15 nəfər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub. Təqsirləndirilən şəxslərin siyahısına baxın - Qukasyan Arkadi Arşaviri, Arutyunyan Araik Vladimiri, Saakyan Bako Saaki, İşxanyan David Rubeni, Babayan David Klimi, Mnatsakanyan Leva Henrixi, Manukyan David Azati, Martirosyan Qarik Qriqori, Paşayan Melikset Vladimiri, Allahverdyan David Nelsi, Stepanan Qurgen Homeri, Balayan Levon Romiki, Babayan Madat Arakeli, Beqlaryan Vasili İvani və Qazaryan Erik Roberti...
Bu şəxslərə qarşı müxtəlif dövrlərdə törədilən cinayət əməllərinə görə Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin aşağıdakı maddələri üzrə ittihamlar irəli sürülüb:
100 (təcavüzkar müharibənin planlaşdırılması, hazırlanması, başlanması və ya aparılması),
102 (beynəlxalq müdafiədən istifadə edən şəxslərə və ya qurumlara hücum),
103 (soyqırım),
105 (əhaliyə qarşı qətliam),
107 (deportasiya və ya əhalinin zorla köçürülməsi),
113 (işgəncələrin tətbiqi),
115 (müharibə qanunlarının və adətlərinin pozulması),
214 (terrorizm),
279 (qanunvericilikdə nəzərdə tutulmayan silahlı birləşmələrin yaradılması) və digər maddələr.
Təqsirləndirilən şəxslərin hər birinə müdafiə hüququ, bildiyi dildən istifadə və digər prosessual hüquqlar təmin olunub. Onlara vəkil xidmətləri də təqdim edilib.
... Separatçı liderlərin üzləşdiyi maddələr arasında soyqırımı, aqressiv müharibə, deportasiya və təqib, terrorizm və humanitar hüquqların pozulması kimi ittihamlar yer alır. Soyqırımı maddəsi altında kütləvi qətllər və Azərbaycan kimliyinin məhv edilməsi - yəni bağışlanması və unudulması mümkün olmayan cinayətlər dayanır.
Aqressiv müharibə ittihamı Azərbaycanın suverenliyini məhv edən silahlı hücumların planlaşdırılması və maliyyələşdirilməsinə aid edilir. Deportasiya və təqib isə minlərlə azərbaycanlının öz dədə-baba torpaqlarından zorla qovulması ilə əlaqədardır. Terrorizm maddəsi separatçıların əlində silaha çevrilmiş terror aktlarının təşkili və maliyyələşdirilməsini əhatə edir. Humanitar hüquqların pozulması isə mülki əhalidən "canlı sipər" kimi istifadə edilməsi - insan həyatına tamamilə hörmətsizlik göstərən dəhşətli praktika ilə bağlıdır.
Sadalanan ittihamlar təkcə hüquqi terminlər deyil - məhv olmuş həyatların, itirilmiş evlərin və Azərbaycan xalqının keçirdiyi onilliklər boyu çəkilən ağrının hekayəsidir.
Ruben Vardanyan əvvəllər "uğurlu biznesmen" kimi tanınsa da, bu prosesin mərkəzi fiqurlarından birinə çevrilib. Onun maliyyə dünyasından siyasətə keçidi quruculuq deyil, daha çox dağıntı gətirdi.
Vardanyan təkcə "marionetka" rolunu oynamırdı. Onun fəaliyyəti işğalın legitimləşdirilməsinə yönəlmiş strateji bir alət idi. Bakıda keçirilən məhkəmə prosesi milli kontekstdən kənara çıxır. Bu iş beynəlxalq hüquqa bir çağırışdır. Dünyaya xatırladır ki, suverenliyin pozulması, etnik təmizləmələr və humanitar normaların gözardı edilməsi cəzasız qalmayacaq. Bu proses presedent yaradır. Separatçılar və onların himayədarları üçün mesaj odur ki, beynəlxalq hüquq pozucuları artıq siyasi manipulyasiyaların arxasında gizlənə bilməyəcəklər. Dünya ictimaiyyəti üçün isə bu dərsdir: Bakıda keçirilən məhkəmə göstərir ki, ən mürəkkəb münaqişələrdə belə ədalət mümkündür. Azərbaycan ağrılara və itkilərə baxmayaraq, humanitar prinsiplərə sadiqliyini nümayiş etdirir.
İttihamlar Azərbaycan xüsusi xidmət orqanlarının təqdim etdiyi sənədlər, şahid ifadələri və video-foto materiallarla dəstəklənir. O, qanunsuz qruplaşmalara silah tədarükü, azərbaycanlıların deportasiyası və mədəni irsin məhv edilməsində bilavasitə iştirak etməkdə ittiham olunur.
Azərbaycan bu məhkəmə ilə dünya ictimaiyyətinə bir mesaj göndərir: cinayətlər cəzasız qalmayacaq, suverenlik və ərazi bütövlüyünün pozulması isə hər zaman hüquqi və siyasi qiymət alacaq. Bu gün Bakıda başlayan məhkəmə təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütün dünya üçün həqiqətin və ədalətin zəfər anı olacaq.
Ruben Vardanyan və digər separatçı liderlərə qarşı açılmış məhkəmə işi qlobal miqyasda presedent yaradaraq, beynəlxalq hüququn və ədalət sisteminin qarşısında duran fundamental problemləri üzə çıxarır. Proses münaqişələri qızışdırmaq və dövlətlərin suverenliyini pozmaq üçün öz güc və təsir imkanlarından istifadə edən şəxslərin məsuliyyətə cəlb edilməsinin mümkünlüyünü və zəruriliyini göstərir. Dünya ictimaiyyəti üçün bu məhkəmə prosesi həm ibrət dərsi, həm də ədalətin təmin edilməsində əzmkarlığın nümunəsidir. Ədalətdən yayınmaq istəyən oliqarxlar və siyasi nüfuza malik şəxslər belə bu prosesin güzgüsündə özlərini görə bilərlər.
Cəzasızlıq normadan çıxmalı, hüququn üstünlüyü bərqərar olunmalıdır. Bu proses təkcə konkret cinayətlərin cəzasını təmin etmək məqsədi daşımır. Bu, insan həyatının, dövlətlərin suverenliyinin və beynəlxalq hüququn üstünlüyünün təsdiqi üçün yeni bir normanın yaradılmasına yönəlmiş qlobal əhəmiyyətli bir addımdır. Azərbaycan, ədaləti bərqərar etmək iradəsinin mövcud olduğu halda, bunu reallaşdırmağın mümkünlüyünü nümayiş etdirir.
Bakıda keçirilən bu məhkəmə prosesi Azərbaycan üçün taleyüklü bir məqamdır. Ruben Vardanyan və Araik Arutyunyanın məsuliyyətə cəlb olunması təkcə milli ədalət məsələsi deyil, həm də müasir beynəlxalq hüququn sınağıdır.
Ölkəmiz və xalqımız bu məhkəmə ilə sübut edir ki, qanunun aliliyi yalnız milli çərçivədə deyil, qlobal səviyyədə də qorunmalıdır. Bu, separatçı rejimlərin liderlərini cəzasızlıqdan məhrum edən dövlətlərin gücünü və iradəsini təsdiq edir.
Eyni zamanda, proses beynəlxalq ictimaiyyət üçün bir xəbərdarlıqdır ki, ərazi bütövlüyünün və dövlətlərin suverenliyinin pozulması dünya miqyasında nəticəsiz qalmayacaq. Qarabağ dərsi, separatçı hərəkatların dəstəklənməsinin və beynəlxalq hüququn pozulmasının hansı fəlakətlərə gətirib çıxardığını xatırladır. Dövlətlərin suverenliyini qorumaq və cəzasızlıqla mübarizə aparmaq üçün effektiv hüquqi mexanizmlərin mövcudluğu artıq müasir dünyanın zərurəti kimi qəbul olunmalıdır.
Məhkəmənin əsas məqsədi təkcə Vardanyan və Arutyunyan kimi şəxsləri məsuliyyətə cəlb etmək deyil, həm də cəzasızlıq fenomeninə qarşı qlobal presedent yaratmaqdır. Onilliklər boyu separatçı liderlərin cəzasızlığı beynəlxalq hüququn təməllərinə zərbə vurmuş, dondurulmuş münaqişələr və humanitar fəlakətlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu məhkəmə sübut edir ki, siyasi əlaqələr və iqtisadi güclə qorunan şəxslər belə ədalətdən yayınmaq imkanına malik deyillər. Azərbaycan, milli qanunvericilik və beynəlxalq hüquq çərçivəsində hərəkət edərək, cəzasızlığa qarşı qətiyyət nümayiş etdirir.
Qarabağdakı separatçı liderlərə qarşı açılmış bu məhkəmə işi qlobal ədalət təcrübəsində yeni səhifə açaraq, dövlətlərin suverenliyini, hüququn üstünlüyünü və beynəlxalq nizamın dayanıqlığını qorumaq üçün misilsiz əhəmiyyət daşıyan presedent yaradır.
Balkan müharibələri zamanı Yuqoslaviya tribunalı etnik təmizləmələrin və aqressiyaların təşkilatçılarının məsuliyyətə cəlb oluna biləcəyini nümayiş etdirdi. Qarabağdakı hadisələr bu baxımdan Balkanlardakı cinayətlər, o cümlədən soyqırım və deportasiyalarla çox oxşarlıq təşkil edir. Ruanda soyqırımı ilə bağlı beynəlxalq tribunal da kütləvi cinayətlərin təşkilatçılarının milli və beynəlxalq strukturların koordinasiyalı fəaliyyəti ilə necə ədalətə cəlb oluna biləcəyini sübut etdi. Cənubi Osetiya və Abxaziya münaqişələrində isə Gürcüstan hakimiyyəti bu prosesləri genişmiqyaslı araşdırmalara qədər çatdıra bilməsə də, onların hüquqi mexanizmlərlə ərazi bütövlüyünü bərpa etmək səyləri bu istiqamətdə hüququn əhəmiyyətini önə çıxardı.
Bakı həm də bir vacib sualı gündəmə gətirir: böyük münaqişələrin arxasında dayanan nüfuzlu şəxslər milli və beynəlxalq hüquq çərçivəsində məsuliyyətə cəlb edilə bilərmi? Azərbaycanın cavabı qəti və birmənalıdır: bəli. Bu proses ədalətin, sülhün və beynəlxalq hüququn üstünlüyünün təmin olunmasında dönüş nöqtəsi ola bilər.
Qarabağdakı separatçı rejimin liderlərinə qarşı aparılan məhkəmə Azərbaycanın və regionun tarixində yeni bir mərhələdir. İlk dəfədir ki, aqressiv müharibə, etnik təmizləmələr, deportasiyalar və insanlıq əleyhinə digər ağır cinayətlərdə ittiham olunan şəxslər məhkəmə qarşısına çıxarılır. Bu şəxslərin həbs edilməsi və məsuliyyətə cəlb olunması, yalnız Qarabağ müharibəsində hərbi qələbə qazanmaqla deyil, həm də ölkənin ərazi bütövlüyünü bərpa etmək istiqamətində göstərilən siyasi iradənin nəticəsidir.
Məhkəmə yalnız konkret cinayətlərin cəzasını təmin etməklə kifayətlənməyib, həm də beynəlxalq hüquq tarixində cəzasızlığa qarşı mübarizədə yeni bir dövrün başlanğıcını simvolizə edir.
Beynəlxalq təcrübənin dərsləri göstərir ki, separatçı rejimlərin liderləri və insanlıq əleyhinə cinayətlər törədənlər ədalətdən yayınmaq imkanına malik deyillər. Yuqoslaviya tribunalı Miloşeviç və serb separatçı qurumlarının digər liderlərinin məhkəməsi ilə sübut etdi ki, hətta dövlət başçıları belə hüququn üstünlüyündən qaça bilməz. Ruanda üzrə Beynəlxalq Tribunal isə 1994-cü il soyqırımının təşkilatçılarına qarşı aparılmış məhkəmə prosesləri ilə fərdi məsuliyyət prinsipinin əhəmiyyətini simvolik bir nümunə kimi vurğuladı. İŞİD liderlərinə qarşı keçirilən məhkəmələr də göstərdi ki, beynəlxalq hüquq mexanizmləri ən mürəkkəb şəraitdə belə işləyə bilir. Bu nümunələr beynəlxalq hüquq normalarının gücünü təsdiqləyir və Azərbaycan bu təcrübədən bəhrələnərək hərəkət edir.
İnsanlıq əleyhinə cinayətlərin cəzasız qalması qeyri-sabitliyə yol açır. Bakıda keçirilən proses eyni zamanda dövlətlərin ərazi bütövlüyü və suverenliyinə qarşı çıxmağı planlaşdıranlara aydın bir xəbərdarlıq mesajıdır. Azərbaycan bu məhkəmə ilə qanunun aliliyini universal dəyər kimi təsdiqləyir, bu da hətta ən mürəkkəb münaqişələrdə hüququn əsas prinsip olaraq qalmasını nümayiş etdirir.
Bu məhkəmə prosesi Azərbaycanın hüququn gücünə olan inamını və qətiyyətini nümayiş etdirir. Azərbaycan həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə təhlükəsizlik və hüququn tətbiqi üçün yeni standartlar formalaşdıraraq unikal bir presedent yaradır. Dinləmələr zamanı Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş cinayətlərin detalları açıqlanacaq. Bu faktlar həm pozuntuların miqyasını, həm də cəzasızlığın keçmişdə onilliklər boyu səbəb olduğu əzabları bir daha üzə çıxaracaq.
Dünya ictimaiyyəti bu prosesə dəstək verməklə, qanunun aliliyinə olan sadiqliyini göstərməli və gələcəkdə oxşar münaqişələrin qarşısını almaq üçün dayanıqlı bir mexanizm qurmağa kömək etməlidir.
Azərbaycan sübut etdi ki, ən mürəkkəb şəraitdə belə ədaləti bərpa etmək və qlobal səhnədə yeni oyun qaydalarını formalaşdırmaq mümkündür. Bu proses təkcə bir cinayət işi deyil, həm də tarixin ən ağrılı səhifələrindən birini bağlamaq üçün bir addımdır.
Beynəlxalq diqqət və mənəvi borc bu məhkəmə prosesini qlobal səviyyədə əhəmiyyətli bir hadisəyə çevirir. Qarabağ münaqişəsi, siyasi və humanitar kontekstdə regional çərçivələri çoxdan aşmış bir problem olaraq dünya ictimaiyyətinin diqqət mərkəzindədir. Bu proses ədalətin bərpa olunması və onilliklər boyu davam edən cəzasızlıq dövrünün sona çatdığına dair aydın bir mesaj verir. Bir çox cinayət işinin birləşdirilərək vahid bir məhkəmə prosesinə çevrilməsi Azərbaycanın qanunun aliliyinə olan sadiqliyinin sübutudur və ən mürəkkəb şəraitdə belə obyektiv və şəffaf araşdırmalar aparıla biləcəyini göstərir.
Azərbaycanın istintaq orqanlarının 35 illik ağrı və mübarizənin izlərini araşdıraraq topladığı materiallar indi məhkəmə prosesinin əsasını təşkil edir. Bu dövr ərzində zorakılıq, dağıntılar və əzablarla dolu yüzlərlə hadisənin təfərrüatı üzə çıxarılıb. Baş Prokurorluq və digər hüquq-mühafizə orqanları çoxsaylı sübutlar toplayaraq, ittiham olunanların kimliklərini və cinayətlərdəki rollarını dəqiq müəyyənləşdirib.
İttihamlar arasında soyqırım aktları, etnik təmizləmələr, hərbi cinayətlər və mülki əhalinin sistematik şəkildə məhv edilməsi yer alır. Bu cinayətlər yalnız ayrı-ayrı insidentlər deyil, Azərbaycanın xalqına və mədəni irsinə qarşı aparılmış uzunmüddətli və planlı bir kampaniyanın tərkib hissəsidir.
İşğalçı administrasiyanın liderlərinə qarşı keçirilən məhkəmə prosesi yalnız hüquqi bir hadisə deyil, həm də tarixi ədalətin bərpa olunması aktıdır. Bu proses sübut edir ki, həqiqət və qanun, bütün maneələrə baxmayaraq, sonda zəfər çalır.
Milli.Az
