ABŞ prezidentinin andiçmə mərasimi müstəqillikdən əvvəl ABŞ-ı idarə etmiş Britaniya imperiyasının üslubunda kralın and içməsi ənənəsidir. Prezident Donald Tramp kral rolunu oynamağı xoşlayır və iddia edir ki, bir çox əvvəlki prezidentlər dediyi kimi, ilahi hökm onu ABŞ-ı xilas etmək üçün hakimiyyətə gətirib. Amma Trampın üslubu nə kral, nə də prezidentlik üslubunda deyil. O, öz imkanlarını çox qiymətləndirir, qarşısındakı dövlət başçılarını isə aşağı salır. O, andiçmə çıxışında ifrat həddə çatdı. Amma amerikalılar mübaliğəni sevirlər, çünki bu, onlara nə qədər çətin olsa da, istər evdə, istərsə də xaricdə hər şeyə nail ola biləcəkləri hissini verir. Trampın şişirtmələrinin ən böyüyü onun Ağ Evə fırtınalı qayıdışı, sələfinin etdiyi hər şeyi məhv etməsi idi. Sanki ABŞ “qalay dövründə” idi və Tramp yenicə əlini yelləyib “qızıl dövrə” keçdi. O, prezident Co Baydenin imzaladığı 80-dən çox icra sərəncamını ləğv edib. İmzaya hazır olan onlarla fərman imzalayıb. ABŞ Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatından və Paris İqlim Sazişindən çıxarılıb. O, ekoloji təhlükəyə baxmayaraq, neft və qaz hasilatına qoyulan bütün məhdudiyyətləri aradan qaldıraraq, enerji sektorunda milli fövqəladə vəziyyət elan etdi. O, milyonlarla qeyri-qanuni immiqrantı deportasiya edən və anadangəlmə vətəndaşlıq hüququnu konstitusiyaya zidd olaraq ləğv edən sərəncamlar imzalayıb. O, həmçinin Baydenin seçkilərdə qələbəsinin təsdiqlənməsinin qarşısını almaq üçün dörd il əvvəl Kapitoliyə basqın edənləri əfv edib.
Eks-prezident isə vida nitqində “hərbi sənaye kompleksi”nin təhlükəsinə diqqət çəkdi. Bayden burada iki təhlükə barədə xəbərdarlıq etdi – “oliqarxiya və texno-sənaye kompleksi”. Amma Tramp oliqarxiyanı, yəni varlı azlığın hakimiyyətini həyata keçirməyə başladı və ətrafına zəngin texnologiya maqnatı topladı. 2025 “Heritage Foundation” layihəsinə görə, onun gündəliyinə “dərin dövlət” və “inzibati dövlət”in ləğvi də daxildir. Onun birinci və ikinci seçki kampaniyalarında qəbul etdiyi şüar Ronald Reyqanın 1980-ci ildə “Amerikanı yenidən möhtəşəm et” şüarı idi. “Güclə sülh” Reyqan və Trampdan əvvəlki prezidentlərin də şüarı idi.
Amerika Birləşmiş Ştatlara Birinci Dünya Müharibəsində Vudro Vilson, İkinci Dünya Müharibəsində Franklin Ruzvelt, Soyuq Müharibədə və ondan sonrakı illərdə Ronald Reyqan və Corc Buş rəhbərlik edirdi. Farid Zəkəriyənin fikrincə, Vyetnam, Əfqanıstan və İraqdan sonra baş verənlər və onun “özündən şübhələnən super gücə” çevrilməsi hissi bunu aradan qaldırmır. Robert Qeytsin fikrincə, ABŞ “disfunksiyalı super güc”dür. Professor Hal Brandsın sözləri ilə desək, Trampın bəyan etdiyi kimi, “ABŞ-ın tənəzzülü bitməyib” və böyük müharibə indi “hansı dünyanı və nə ilə formalaşdırmaq uğrunda mübarizədən başqa bir şey deyil? Dünyanı liberal demokratiya idarə edəcək, yoxsa avtokratlar?
Tramp mövqeləri və siyasətləri ABŞ-ın İkinci Dünya Müharibəsindən sonra qurduğu liberal demokratik sistem çərçivəsində formalaşanlara deyil, avtokratlara heyrandır. İndi böyük sual. Trampın Amerikanın müttəfiqlərinə və rəqiblərinə yüksək tariflər tətbiq etdiyi və dünyanın ən böyük iqtisadiyyatının proteksionist siyasətə üz tutduğu bir vaxtda dünya necə olacaq? Trampın müharibələrə son qoyma ritorikası və “sülh səfiri” olmaq ambisiyaları bir yana qalsın, yeni ticarət müharibəsi və yeni soyuq müharibə harada dayanacaq? Bəs Çin və Rusiyanın səy göstərdiyi, ABŞ-ın isə qarşısını almağa və ya heç olmasa ləngitməyə çalışdığı çoxqütblü dünya nizamı uğrunda dünyanın zirvəsində gedən geosiyasi və strateji mübarizə necə? Tarixi baş verməmiş yazmaq nə deməkdir?
Ticarət müharibələri ən azı hərbi müharibələr qədər təhlükəlidir. Burada kompromislər çətin və incədir və qərarların qəbulunda təsirli olmuş, bəziləri hətta faktiki müharibələrdə iştirak etmiş daxili cəbhələrə həm fayda verir, həm də zərər verir. Yeni Soyuq Müharibənin daha da uzun sürəcəyi təxmin edilir və Corc Kennanın təklif etdiyi “tutma strategiyası” və Latviya prezidenti “intihara kömək” strategiyası çərçivəsində ABŞ həyata keçirdiyi bir çox siyasətlə köhnə Soyuq Müharibənin qalibi olub. Çin və Rusiya yeni Soyuq Müharibədə qalib gəlmək və ya heç olmasa Sovet İttifaqının dağılmasından sonra baş verənləri “düzəltmək” və Çinin tərəqqisini təmin etmək əzmindədir. Hər kəs Trampın Ukrayna müharibəsində kompromisə vasitəçilik etmək üçün nə edə biləcəyini görmək üçün nəfəs darlığı ilə gözləyir. O, Zelenskini zəbt etdiyi əraziləri Putinə təhvil verməyə razılaşmağa məcbur edəcək və beləliklə, Rusiyanın təsiri qarşısında Avropanı çətin vəziyyətdə qoyacaq? Yoxsa Kiyevin NATO-ya üzv olmaq istəyinə son qoymaqla həm Rusiyanı, həm də Avropanı sevindirəcək?
