ABŞ dövlət katibi Marko Rubio Filippinin xarici işlər naziri Enrike Manaloya Vaşinqtonun Cənubi Çin dənizi regionunda təhlükəsizliyə sadiqliyini bildirib. Onun sözlərinə görə, Pekinin oradakı davranışı vəziyyəti təhlükəli və sabitliyi pozur.
İndi Ağ Ev müttəfiqlərinə və tərəfdaşlarına hərbi yardımı azaltmağı planlaşdırsa da, prezident Donald Tramp çox güman ki, Çinə qarşı mübarizədə daha sərtlik nümayiş etdirəcək.
Tramp administrasiyası Çinə yaxın sularda təhlükəsizlik gündəminin vacibliyini qeyd etməyə davam edir. Rubio Yaponiya, Avstraliya və Hindistanın xarici işlər rəhbərləri, yəni qeyri-rəsmi Dördtərəfli Təhlükəsizlik Dialoqu olan QUAD üzvləri ilə görüşüb. Dövlət Departamentinin rəhbəri ABŞ Konqresinin Senatında təsdiq olunduqdan bir gün sonra qonaqları qəbul edib. Nəticədə, Trampın xarici siyasət prioritetinin Rusiya ilə mübarizə aparmaqdansa, Çinə qarşı mübarizə olacağına çox az şübhə yaranıb. Filippin onilliklər ərzində ABŞ-ın əsas müttəfiqlərindən biri olub. Bu tendensiyadan yalnız Rodriqo Dutertenin prezidentlik müddəti (2016-2022) fərqlənirdi. Sonuncu müstəqil xarici siyasət yeridir və diqqətini ABŞ-a deyil, Çinə və müəyyən dərəcədə Rusiyaya yönəldirdi. Bununla belə, keçmiş diktator Markosun oğlu Kiçik Ferdinand Markosun 2022-ci il seçkilərində qələbəsi ilə işlər kəskin şəkildə dəyişdi. Daha sonra vəzifəsini tərk edən prezidentin qızı Sara Duterte-Karpio vitse-prezident oldu. Əvvəlcə Duterte və Markos klanlarının sülh bağlayaraq ölkəni birgə idarə edəcəyi planlaşdırılırdı. Lakin prezident kürsüsünü alan Markos verdiyi vədləri unudub, vitse-prezidentə məhəl qoymur və ABŞ ilə açıq ittifaqa doğru sürətli dönüşə başlayıb. İki klan arasındakı münasibətlər pisləşib. Filippinlilərlə amerikalılar arasında münasibətlərə gəlincə, onlar fəal şəkildə inkişaf etməkdə davam edirlər. ABŞ-da 4 milyona qədər Filippin əsilli insan yaşayır, Filippində 220 mindən çox amerikalı yaşayır və hər il bundan üç dəfə çox amerikalı turist ölkəyə gəlir. Xatırladaq ki, 19-cu əsrin sonunda adalılara ispan hökmranlığından qurtulmağa kömək edən amerikalılar idi. Lakin daha sonra ABŞ və Filippin arasında müharibə başladı və bu müharibədə amerikalılar sahil xəttini tuta bildilər, lakin bütün ölkəyə nəzarəti ələ keçirmədilər. Nəhayət, ada dövləti muxtariyyət, sonra isə müstəqillik qazandı. İndi heç nə rəsmi Manila və Vaşinqtona əməkdaşlığı dərinləşdirməyə mane olmur. Filippinə amerikapərəst siyasətin dünyanın ən qızğın tərəfdarlarından biri, ABŞ-a isə Çinin rəqibi rəhbərlik edir.
Artıq davamlı olaraq Çin əleyhinə birgə hərbi təlimlər keçirilir. 2023-cü ildən bəri beş manevr keçirilib. Amma sual olunur: sələfindən daha qənaətcil olan Tramp Filippinə böyük pullar tökəcəkmi? Rubio Manalo ilə söhbətində ABŞ-ın əvvəlki administrasiyasına kifayət qədər uyğun mövqe bildirib. Bu baxımdan, Manilanın ideoloji dəstəyinin nə dərəcədə pul ifadəsinə çevriləcəyi maraq doğurur. Xatırladaq ki, Tramp xarici yardımı 90 gün müddətinə dayandırıb. Lakin bu, xərcləri azaltmaq motivasiyasından deyil, bu yardımın effektivliyini yoxlamaq zərurətindən irəli gələrək edilib. Bu arada Çinin xarici işlər naziri Van İ Marko Rubio ilə telefon danışığında qeyd edib ki, Çin-ABŞ münasibətlərinin inkişafı yeni bir mərhələyə çatıb. O, Çinin əsas maraqları barədə danışaraq, Tayvanın tarixən Çinin bir hissəsi olduğunu, Pekinin adanın Çindən ayrılmasına heç vaxt icazə verməyəcəyini deyib. Van İ Vaşinqtonu Çinlə ABŞ arasında imzalanmış 3 birgə bəyannaməyə əsasən “Vahid Çin” prinsipinə sadiq qalmağa çağırıb. Nazir ölkəsinin heç kimdən üstün olmaq və ya heç kimi əvəz etmək niyyətinin olmadığını, bununla belə qanuni inkişaf hüququnu müdafiə edəcəyini deyib.
ABŞ və Çinin 2 böyük güc olduğunu vurğulayan dövlət katibi Marko Rubio bildirib ki, Çin-ABŞ əlaqələri 21-ci əsrin ən vacib münasibətləri olaraq dünyanın gələcəyini müəyyən edəcək. Bu, Donald Trampın 2-ci müddətə ABŞ-ın Prezidenti vəzifəsinin icrasına başlamasından sonra iki ölkənin xarici siyasət idarələri rəhbərlərinin ilk ünsiyyətidir. Dövlət Departamentinin mətbuat katibi Təmmi Brüsün sözlərinə görə, danışıqlar zamanı Rubio, Tramp administrasiyasının ABŞ-ın maraqlarını irəlilədən əlaqələri dəstəkləyəcəyini vurğulayıb: “Dövlət katibi, həmçinin ABŞ-nin Çinin Tayvan və Cənubi Çin dənizində həyata keçirdiyi zorakı hərəkətləri ilə bağlı ciddi narahatlığını qeyd edib”. Diqqətçəkən məqamlardan biri odur ki, Marko Rubio ABŞ Senatında Çinə qarşı sərt mövqeyi ilə tanınan siyasətçi olub. O, dəfələrlə Çindəki insan hüquqları və Çinin dünyada nüfuzunun artmasını tənqid edib, Çinə qarşı qanun layihələri hazırlayıb. Yerli media onu “Amerikanın Çinə qarşı ən radikal siyasətçilərindən biri” adlandırıb. Rəsmi Pekin hətta 2020-ci ildə 2 dəfə Marko Rubioya qarşı sanksiya elan edib. Bunlardan biri “uyğurların hüquqlarının pozulması” məsələsi, digəri isə Honkonq iğtişaşları ilə əlaqədar ABŞ-ın Çin rəsmilərinə tətbiq etdiyi sanksiyalara cavab olaraq elan edilib. Ekspertlər hesab edir ki, əgər rəsmi Pekin Marko Rubioya qarşı sanksiyaları ləğv etməsə, o, Çinə səfər hüququndan məhrum edilən ilk ABŞ dövlət katibi olacaq. Bu günlərdə Çinin XİN rəsmisi Qao Ciakun jurnalistlərin Çinin Marko Rubioya qarşı sanksiyaları ləğv edib-etməməsi barədə suala cavab verərkən belə deyib: “Çin milli maraqları qətiyyətlə müdafiə edəcək. Eyni zamanda, yüksək səviyyəli Çin və ABŞ rəsmilərinin əlaqələrini lazımi səviyyədə saxlamaları lazımdır”. ABŞ Senatında qdövlət katibi vəzifəsinə təsdiqlənmək üçün keçirilən iclasda Marko Rubio Çinin 21-ci əsrdə ABŞ üçün “ən böyük təhlükə” olaraq qaldığını söyləyərək Çinə qarşı mövqeyini bir daha bəyan edib.
Nahid SALAYEV
