Azərbaycan "yaşıl enerji"nin inkişafına, infrastrukturun modernləşdirilməsinə və ekoloji cəhətdən təmiz texnologiyalar sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsinə diqqət yetirməklə qlobal dayanıqlı inkişaf gündəliyinə töhfəsini gücləndirir. Ölkənin bu istiqamətlərdə əsas tərəfdaşlarından biri dayanıqlı inkişafa yönəlmiş dövlət və özəl təşəbbüsləri dəstəkləyən Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankıdır (EBRD).
EBRD-nin Dayanıqlı İnfrastruktur Qrupunun idarəedici direktoru Harri Boyd-Karpenter “Report”a müsahibəsində Azərbaycanla əməkdaşlığın prioritetləri, "yaşıl istiqrazlar"ın buraxılması perspektivləri, aşağı karbonlu iqtisadiyyata keçiddə özəl sektorun rolu, həmçinin ekoloji cəhətdən təmiz texnologiyaların tətbiqi sahəsində kiçik və orta biznes üçün yeni imkanlar barədə danışıb.
Həmin müsahibəni oxuculara təqdim edirik:
- EBRD iqlim məqsədlərinə nail olmaq üçün Azərbaycana hansı dayanıqlı maliyyələşdirmə mexanizmləri təklif edir? "Yaşıl istiqrazlar"ın buraxılması, iqlim üzrə investisiya mexanizmləri və ya ekoloji layihələrə kapital cəlb etmək üçün digər alətlər nəzərdən keçirilirmi?
- Biz maliyyə alətlərinin geniş spektrini təklif edirik. EBRD-nin əsas üstünlüklərindən biri maliyyələşdirmənin təmin edilməsində yüksək çeviklikdir. Biz dövlət və dövlət şirkətləri, eləcə də özəl sektorla işləyirik və bu əməkdaşlıq yerli banklar vasitəsilə də həyata keçirilir. Bəzi hallarda səhmdar kapitalına da investisiya edə bilərik. Kapital bazarlarının istifadəsinə - xüsusilə "yaşıl istiqrazlar"ın buraxılmasına xüsusi diqqət yetiririk. Mümkün olan yerlərdə bu cür alətləri tətbiq etməyə çalışırıq.
Azərbaycanda artıq bir neçə layihə həyata keçirmişik. Məsələn, bu yaxınlarda Gəncənin Milli Su Agentliyinə şəhərinin su təchizatı sisteminin inkişafı - əhalini təmiz içməli su ilə təmin etmək üçün obyektlərin tikintisi üçün maliyyə vəsaiti təqdim etmişik. Keçən il özəl şirkətlərə iri günəş elektrik stansiyalarının inkişafı üçün kreditlər vermişik.
Bundan başqa, bizim üçün birbaşa işləməyin çətin olduğu kiçik biznesin maliyyəyə çıxışını genişləndirmək məqsədilə Azərbaycanın iki bankı ilə müqavilələr bağlamışıq. Biz öz borcalanlarımızın kreditləşdirilməsi üçün yerli banklar vasitəsilə resurslar ötürürük.
"Yaşıl istiqrazlar"a gəlincə, hələ ki, Azərbaycanda belə istiqrazların buraxılışını həyata keçirməmişik. Buna görə də sualınız bizim üçün yaxşı çağırışdır. Biz artıq Gürcüstanda belə bir emissiya reallaşdırmışıq və ölkələr arasındakı dostcasına rəqabəti nəzərə alaraq, Azərbaycanda da ilk dəfə belə bir layihənin meydana çıxması məntiqlidir.
- Azərbaycanda "yaşıl istiqrazlar" buraxmağı planlaşdırırsınızmı?
- Şübhəsiz ki, bəli. Biz belə bir layihənin həyata keçirilməsi üçün fəal şəkildə imkan axtarışındayıq və münasib təşəbbüs yaranan kimi əməkdaşlığa hazırıq.
- EBRD Azərbaycanın Paris Sazişi çərçivəsində götürdüyü iqlim öhdəliklərini necə qiymətləndirir? Emissiyaların azaldılması və iqtisadiyyatın dayanıqlılığının artırılması məqsədlərinə çatmaq üçün hansı addımlar atılmalıdır?
- İlk növbədə, qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbaycan COP29 iqlim konfransının təşkilinin öhdəsindən çox gözəl gəlib. Belə irimiqyaslı beynəlxalq konfransın keçirilməsi hətta əlverişli şəraitdə belə çox çətin bir vəzifədir. Keçən il vəziyyət xüsusilə mürəkkəb idi. Azərbaycanda hazırlıq işləri isə qısa müddətdə - iki il əvəzinə cəmi doqquz ay ərzində və yüksək səviyyədə həyata keçirilib. Bu, həqiqətən heyrətamiz nailiyyət və ölkənin yeni iqlim lideri kimi irəliyə doğru atdığı mühüm addımdır.
Tərəqqidən danışsaq, xüsusilə bərpa olunan enerji sahəsinin inkişafı - iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə əsas istiqamət ilhamvericidir. Bütövlükdə, aşağı karbonlu iqtisadiyyata keçid üçün iqtisadi modelin kompleks şəkildə yenidən qurulması tələb olunur. Zəruri tədbirlərin siyahısı genişdir. Əsas vəzifələr - iqtisadiyyatın elektrikləşdirilməsi və elektrik enerjisinin əsasən külək və günəş kimi bərpa olunan mənbələrdən istehsal olunmasının təmin edilməsidir.
Hesab edirk ki, Azərbaycan düzgün istiqamətdə irəliləyir. Biz külək və günəş enerjisi sahəsində ümumi gücü 1,2 giqavatt olan layihələri maliyyələşdirdiyimiz üçün qürur duyuruq - bu, irəliyə doğru ciddi bir addım və əla başlanğıcdır, baxmayaraq ki, ölkənin potensialı daha yüksəkdir.
Bilirik ki, hökumət bu məqsədlərə çatmağı hədəfləyib və əməkdaşlığımızı davam etdirmək imkanını səbirsizliklə gözləyirik. Külək və günəşdən elektrik enerjisi əldə etmək, bəlkə də, ən vacib məsələdir. Üstəlik, bunun ucuz enerji olması həm ekologiya, həm də son istehlakçılar üçün faydalıdır.
Əlbəttə, hələ çox iş görülməlidir. Bakıda elektromobillərin sayının artması da sevindirici haldır - bu, dayanıqlı nəqliyyata keçidin yaxşı göstəricisidir. Ümid edirəm ki, illər keçdikcə onların sayı daha da artacaq. Növbəti vacib mərhələ sənayenin dekarbonizasiyasıdır. Biz Azərbaycanın "yaşıl hidrogen" və "yaşıl ammonyak"ın inkişafı istiqamətində səylərini maraqla izləyirik - bunlar gələcək dayanıqlı inkişaf üçün strateji istiqamətlərdir.
Beləliklə, bizim fikrimizcə, istiqamət düzgün seçilib. Ölkə ciddi səylər və irəliləyiş nümayiş etdirir, lakin hələ qarşıda uzun bir yol var. Bu, ümumi qlobal çağırışdır və biz Azərbaycanı bu yolda dəstəkləməyə hazırıq.
- Azərbaycan Avropa və Asiya arasında nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafına fəal şəkildə sərmayə qoyur. EBRD dayanıqlılıq baxımından bu infrastruktur layihələri necə dəstəkləyir? Dəmir yolunun elektrikləşdirilməsi, enerjiyə qənaət edən logistika mərkəzlərinin yaradılması və digər “yaşıl” nəqliyyat həlləri layihələri nəzərdən keçirilirmi?
- Biz dayanıqlı infrastruktur sahəsində daim yeni imkanlar axtarırıq. Siz bir neçə mühüm sahəyə toxundunuz və mən logistika və yük daşımalarından başlayacağam. Hazırda Azərbaycanda bu sahədə aktiv layihəmiz yoxdur, lakin biz logistika sistemlərinin enerji səmərəliliyinin və ekoloji göstəricilərinin yaxşılaşdırılması potensialını, xüsusən də Orta Dəhlizinin inkişafı kontekstində yaxından öyrənirik.
Bu marşrut strateji əhəmiyyət kəsb edir və logistika zəncirinin təkcə səmərəli və sürətli deyil, həm də ekoloji cəhətdən təmiz olması vacibdir. Biz təkcə Azərbaycanda deyil, həm də Mərkəzi Asiya ölkələrində dayanıqlı nəqliyyat infrastrukturuna sərmayə qoyuruq və bütün dəhlizin davamlı inkişafına töhfə veririk. Ona görə də biz logistikanın “yaşıl” transformasiyasına yönəlmiş layihələrdə maraqlıyıq.
Azərbaycana gəlincə, bu istiqamətdə konkret təşəbbüslər hələ həyata keçirilmir, lakin biz dialoqa açığıq və potensial layihələri nəzərdən keçirməyə hazırıq.
Siz enerji tərəfini də qeyd etdiniz. Azərbaycan ənənəvi olaraq karbohidrogen ixracatçısıdır, lakin bu gün o, “yaşıl enerji"nin – həm özünün, həm də potensial olaraq Mərkəzi Asiyadan gələcək tranzit enerjinin ixracatçısı rolunu üzərinə götürməyə çalışır. Bu, COP29 gündəliyinin prioritetlərindən biridir və biz bu cür təşəbbüsləri fəal şəkildə araşdırırıq.
Bu layihələr hələ ilkin mərhələdə olduğundan onlar irimiqyaslı və texniki cəhətdən mürəkkəbdirlər, amma biz mümkün maliyyələşdirmə mexanizmlərini müzakirə edirik və onların strukturlaşdırılmasında beynəlxalq təcrübəni bölüşməyə hazırıq. Məqsədimiz bütün tərəflərin: həm istehsalçıların, həm də davamlı enerji istehlakçılarının maraqlarını nəzərə alan həllər yaratmaqdır.
- Cənub Qaz Dəhlizi Avropa üçün strateji enerji layihəsi olaraq qalır. EBRD-nin bu marşrutun davamlılığının, o cümlədən onun karbon izlərinin mümkün azaldılmasının dəstəklənməsində rolu nədir? Karbon tutma və saxlama layihələrini və qaz nəqli infrastrukturunun yenilənməsini maliyyələşdirməyi düşünürsünüzmü?
- Biz doğrudan da müvafiq müzakirələr aparırıq. Bununla belə, iştirakımızın ilkin şərti Cənub Qaz Dəhlizinin inkişafının növbəti mərhələsi ilə bağlı bütün maraqlı tərəflər arasında konsensusa nail olmaqdır.
Maliyyələşdirmə yalnız aydın, iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış qərar qəbul edildikdən sonra mümkündür, hazırda isə belə bir razılaşma yoxdur. Nazirlərin Bakıda keçirilən görüşünün əsas məqsədi məhz bu idi - ümumi mövqeyə doğru irəliləmək və gələcək addımları müəyyən etmək.
Hələlik konkret investisiyalardan danışmaq tezdir. Avropa ölkələri, Azərbaycan və tranzit ölkələrin layihənin növbəti mərhələsinin nədən ibarət olması və hansı iqlim və enerji məqsədlərinə nail olması barədə ümumi anlayışı işləyib hazırlaması vacibdir.
- EBRD dayanıqlı infrastrukturun inkişafına Azərbaycanın özəl sektorunu cəlb etmək üçün hansı imkanları görür? Biznes hansı maneələrlə qarşılaşır və hansı tədbirlər “yaşıl” layihələrə investisiyaları stimullaşdıra bilər?
- İlk və bəlkə də ən bariz imkan bərpa olunan enerji sektoruna özəl investisiyalardır. Fikrimizcə, bu, tamamilə məntiqli və sübut olunmuş yoldur: bir çox ölkələrdə bu cür layihələri daha sürətli və daha ucuz uğurla həyata keçirən məhz özəl sektordur. Mən tez-tez “ucuz” sözünü vurğulayıram, çünki sərfəli enerji qiymətləri əsas amildir. Külək və günəş enerjisinin əsas üstünlüklərindən biri də budur: onlar təkcə ekoloji cəhətdən təmiz deyil, həm də iqtisadi cəhətdən rəqabətə davamlıdır.
Azərbaycanda bərpa olunan enerji mənbələri sahəsində mövcud layihələrin hamısı özəl şirkətlər tərəfindən həyata keçirilir və biz belə təşəbbüslərin daha çox olmasını istəyirik və əminik ki, belə də olacaq. Bərpa olunan enerji üzrə hərrac proqramının hazırlanmasında hökuməti dəstəkləməkdən məmnun idik və hesab edirik ki, onun genişləndirilməsi üçün əhəmiyyətli potensial var. Bu, şübhəsiz ki, irəliyə doğru atılmış mühüm addımdır. Bu, ilk fürsətdir.
Növbəti perspektivli istiqamət elektromobillərdir. Artıq Bakıda onların sayının artdığını görürük və əminik ki, burada özəl investisiyalar üçün əlavə imkanlar açılacaq.
Uzunmüddətli perspektivdə su təchizatı kimi digər sektorlara da maraq ola bilər. Bununla belə, burada dövlət-özəl tərəfdaşlıq üçün aydın mexanizmlər olmalıdır. Bu cür layihələrin reallaşması üçün, birincisi, etibarlı normativ-hüquqi bazanın yaradılmasını, ikincisi, real xərcləri əks etdirən tarif siyasətini təmin etmək lazımdır.
Yalnız istehlakçılar tərəfindən ödənilən qiymətlər xidmətlərin göstərilməsinin faktiki dəyərini əks etdirdikdə “yaşıl” texnologiyalar bazarda bərabər şərtlərlə uğurla rəqabət apara biləcək. Biz görürük ki, Azərbaycan artıq bu sahədə ciddi irəliləyiş əldə edib, lakin fikrimizcə, düzgün qiymətlər davamlı investisiyaların cəlb edilməsi üçün əsas element olaraq qalır. Ekoloji qərarlar təkcə yaxşı bir şey deyil, həm də iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış seçimdir. Bazar səmərəli işləyirsə, davamlı infrastruktura sərmayələr təbii olaraq gələcək.
- EBRD Azərbaycanda “yaşıl” texnologiyalar sahəsində kiçik və orta sahibkarlığa (KOS) dəstək verməyi planlaşdırırmı? KOS-ların hansı sektorları bu cür proqramlardan daha çox faydalana bilər və hansı maliyyələşdirmə mexanizmləri nəzərdən keçirilir?
- Bəli, əlbəttə. Qeyd etdiyim kimi, COP29-a hazırlıq çərçivəsində Azərbaycan bankları ilə iki kredit müqaviləsi imzaladıq. Onlardan biri “yaşıl” tərkibli kiçik biznesi dəstəkləməyə yönəlib.
Konkret texnologiyalardan danışırıqsa, ilk növbədə bu, bərpa olunan enerjidir. Günəş panellərinin quraşdırılması kiçik biznes üçün ən əlverişli və effektiv addımlardan biridir. Azərbaycanda əla iqlim şəraiti, xüsusilə günəş aktivliyi var – Böyük Britaniyadan olan bir şəxs kimi mən bunu xüsusilə yüksək qiymətləndirirəm. Buna görə də, məsələn, anbar, emalatxana və ya kiçik istehsalat obyektiniz varsa, damda günəş panellərinin quraşdırılması tamamilə məntiqi və iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış həlldir. Əməkdaşlıq etdiyimiz banklar belə layihələri dəstəkləməyə hazırdırlar.
Növbəti vacib istiqamət enerji səmərəliliyidir. Söhbət binaların isidilməsindən, müasir pəncərələrin quraşdırılmasından, tezliklə idarə olunan nasoslardan, istilik bərpa sistemlərindən və enerji istehlakını azaldan digər texnologiyalardan istifadə edilməsindən gedir. Biz bunları “asan əldə edilən imkanlar” - tez həyata keçirilə bilən və biznesə və ətraf mühitə nəzərəçarpacaq təsir göstərən tədbirlər adlandırırıq.
Bizim kredit xəttlərimiz öz əməliyyatlarının “yaşıl” transformasiyasında maraqlı olan kiçik və orta müəssisələri maliyyələşdirməyə imkan verir. Bu, bizneslərin “yaşıl” investisiyalara çıxışını açır və onlara daha dayanıqlı və enerjiyə qənaət edən əməliyyat modelləri qurmağa kömək edir.
- Azərbaycana səfərinizdən sonra EBRD əməkdaşlığın hansı sahələrini prioritet hesab edir? Dayanıqlı inkişaf, bərpa olunan enerji və enerji səmərəliliyi sahəsində yeni layihələr və ya sazişlər gözlənilirmi?
- Hazırda üç əsas sahəyə diqqət ayırmışıq. İlk növbədə, bu, enerji sektoruna, xüsusilə də bərpa olunan enerji mənbələri ilə bağlı layihələrə investisiyaların genişləndirilməsidir. Bu, sözsüz, bizim prioritetimizdir.
İkinci mühüm istiqamət su təchizatı sektoruna dəstəkdir. Artıq qeyd etdiyim kimi, Gəncənin Milli Su Agentliyi ilə şəhərin su təchizatı sisteminin müasirləşdirilməsi üçün kredit müqaviləsi imzalamışıq. Paralel olaraq digər oxşar layihələr üzrə əməkdaşlıq edilir. Çox vaxt iqlim dəyişikliyi kontekstində diqqət karbon emissiyalarına yönəldilir, lakin unutmaq olmaz ki, təmiz içməli suya çıxış, effektiv su təmizləmə davamlı inkişafın eyni dərəcədə vacib elementləridir. Bu, insanların sağlamlığına və həyat keyfiyyətinə birbaşa təsir göstərir.
Üçüncü istiqamət, həm hökumət tərəfindən, həm də bizim tərəfimizdən prioritet kimi müəyyən edilən - Orta Dəhliz çərçivəsində potensial layihələr də daxil olmaqla, dayanıqlı nəqliyyat əlaqələridir. Biz ölkədə dayanıqlı nəqliyyat infrastrukturunun inkişafına ən effektiv şəkildə necə dəstək göstərə biləcəyimizi yenicə araşdırmağa başlamışıq.
Beləliklə, bu gün diqqətimizi “yaşıl enerji", su ehtiyatları və dayanıqlı nəqliyyata yönəltmişik. Əminik ki, bu sahələr Azərbaycanla layihələrin həyata keçirilməsi və əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün yeni imkanlar açacaq.
